«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин



Pdf көрінісі
бет30/66
Дата11.12.2023
өлшемі4,18 Mb.
#137458
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   66
Байланысты:
Шокан Абай Ыбырай


Валиханов Ч. Ч.
Собр. соч. Т. 1. С. 524.
2 Прошлое Казахстана. Алма-Ата-Москва, 1936. С. 118.

Уэлиханов Ш.
Тандамалы. 148-бет.
37


XIX ғасырдық алпысыншы жылдарында патша өкі- 
меті солтүстік облыстардағы қазақтардың біразын хрис­
тиан дініне шоқындыруға кірісті. Ол кезде қаншама 
қазақтың христиан дінін қабылдаганы жайлы мәлімет 
болмағандықтан, ағартушы өзінің байқауына сүйенген: 
«Кейбір 
қазақ-орыс 
станцияларындағы 
халықтың 
жартысына жуығы шоқынған қазақтардан тұрады, мы- 
салы: Ямышевская Чистая және тағы басқа кейбіреуле- 
рінде, 1861 жылы ма, әлде 62 жылы ма, онша есімде 
жоқ, облыстық басшылар бірінші рет шоқынған қазақ- 
тардың кейбіріне қырда өзінің бұрынғы бұратана еркін- 
де қала беруіне рұқсат етті»1
Шоқынуға халықты тарту, қызықтыру үшін шоқын- 
ғандарды үкімет жарлығымен «мещандар мен қазақ- 
орыстар сословиесіне» жазу заңды түрДе бекітілді. Бұл 
мәселенің қайшылығын Шоқан дұрыс түсінді. Жақсы 
жағы — отырықшылыққа, егін салуға әдеттену болса, 
Жаман жағы — елдік ерекшеліктен айрылу болды. Пат­
ша өкіметінің шоқындыру саясатын бағалай келіп: 
«Христиандык тұрғыдан бұл шара кұптарлық іс, ал 
саясп жағынан аса ірі қате болып шықты, өйткені шо- 
қынған қазақтардың қырдан кету әдеті 
қазақ халқы 
үшін еінқандай әсерсіз қалды»2,— дейді.
Зорлыққа негізделген шаралар халықтардың ара ка- 
тынасын жақсартпайтынын ескертіп, Шоқан патша үкі- 
метінен: «Құдайға сиынудың үрей мен таяққа негіздел- 
ген зандарын сахарада күшпен енгізбеуін сұрайды жә- 
не талап етеді».
Қазақ даласында миссионерлік саясатты күшпен 
(армия күші, үкіметтің зандары, бұйрықтары, т. б.), 
жүргізумен қатар, рухани, идеологиялық тәсілдермен 
де ыкпал ету катар қолданылды. Христиандандыруды 
күшпен жүргізушілер: генерал Скобелев, патша үкіме- 
тінін өте үлкен чиновнигі, орыстың мемлекеттік және 
саяси қайраткері, Александр I патша болып тұрған дә- 
уірдің бас кезіндегі мемлекетті кайта құру жобасының 
авторы, Россия зандарын жинақтап, бір жүйеге келтіру 
ісіне көп ецбек сінірген М. М. Сперанский болса, казак 
даласында миссионерлікті рухани жолдармен жүргізу- 
шілердің бірі К. И. Ильминский болды. Қ. И. Ильмин- 
ский орыс графикасымен казак тілінде бірталай кітап-


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   66




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет