Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1,78 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3.7. Плотин және неоплатонизм
Эллинизмнің соңғы ірі мектебі неоплатонизм болды. Оның негізін қалаушы Аммоний Саккас болып табылады, ал оның белгілі тұлғасы – Плотин (б.д.д. 204/205-270 жж.). Оның творчествосына ықпалын тигізген Платон ғана емес, кӛптеген грек және рим философтары, сондай-ақ Сенека да қосылды. Платон идеяларына қайта оралу антикалық түрі іске аспайды, оны жаңа философиялық негіздер алмастырды, иррационализм, мистицизм және христиандық кӛзқарастар. Ертедегі Рим империясына стоицизм тән болса, соңғы Рим империясына (235-284 жж.) неоплатонизм тән болды. Плотин – антикалық идеализмнің соңғы кӛрнекті тұлғасы және бірінші діни мистик, теософ, мыңжылдық христиандық философияның алғашқы жаршысы. Ол алдына мақсат қойды – әлемнің негізін біртұтас жоғары бастау алады (алғашқы ой). Оның мақсаты философиялық түйін болмады, діни- теософтық түрде бет алды. Бұл мәселені шешу үшін Плотин ең алдымен жан табиғатын идеалды және материалды ӛмірді қарастырудан бастады. Плотинның айтуы бойынша, адам жаны – әлемнің бір бӛлшегі, сондықтан ол тәнді басқаратын ӛзінше бір болмыс, бірақ табиғатына тән материядан тыс болады. Әлемде тамаша жанмен қатар келеңсіз нәрселер де бар. Сондықтан әлемдік жан ӛзіне сай тірек іздейді, оны – ақыл деп атаймыз. Ақыл ӛзіне кӛп ойларды жинақтаған (мысалы, идеяны). Ол біртұтас бола алмайды. Табиғатында біртұтас болуы үшін «мағынасыз, жай», екіжүзді бола алмайды. Плотинді біртұтастылық қайдан шықты деген сұрақ мазалайды. Ол мынадай қорытындыға келеді: жарық пен сәуле кӛрінісі секілді біртұтас ақыл адам санасына ғарыштан келеді. Логос пен ақыл – біртұтастылықтың екі кӛрінісі. Біріншісі ақыл, мұнда ӛмір мен жарық адамды дүниеге келтіреді. Адам ӛмір сүре отырып, ойлау арқылы дүниедегі заттардың санасын түсіне алады. Әлемдегі барлық тіршілік иелері сияқты ол табиғитта екі түрлі болады: ӛлі және тірі жанды. Ақыл жанды атқарады, сондықтан ол барлық материалдық әлемді ӛзіне сыйғызады. Плотин ӛзінің ілімін адамдардың түрлі тип мінездеріне негіздеген. Үстемді адамға ойдан гӛрі зат маңызды. Ал ӛзін сүйетін адамға тәні жанынан артық, ол жанын ойламайды да. Мұндай адамның жаны тек тәнге ғана тәуелді. Плотин ӛзінің ізбасары Порфирийге (233-304 жж.) табыстап кеткен, оның шығармаларын ретке келтіріп, жарыққа шығаруға, сондықтан ол тарихқа Аристотель мен Плотиннің комментаторы болып қалды. Оның жүктеу/скачать 1,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|