Арыстан баб Қожа Ахмет Йассауидің ұстазы

Арыстан баб - ғаламдық діндердің бірі - исламды түркі әлеміне танытушы, таратушы. Жаңа дін арқылы түркілер араб тілі мен жазуын меңгерді, сол кездегі озық мұсылман мәдениетінен нәр алып, оның дамуына үлкен үлес қосты. Арыстан бабтың кім екені жөнінде Қожа Ахмет Йассауидің «Хикметтер» атты жинағында айтылады. Арыстан бабтан Қожа Ахмет тәлім-тәрбие алған. Ұстазы Қожа Әбу Жүсіп Хамадани (Әбубәкір Сыдықтың ұрпағы) қайтыс болған соң да, оның әулетімен байланысты үзбеген. Бұхарда сопылық ілімді әбден меңгеріп, діни атағын айтқанда халифасы - Арыстан бабтың баласы Мансұр болды. Арыстан баб музейінің директоры Мұхтар Қожаевтың зерттеуінде мынадай жайттар айтылады.

Қожа Ахметтің «силсилесіне» (шежіресіне) назар аударсақ:

1.Қожа Әбу Жүсіп Хамадани

2.Шайқы Әбу Әли Фармиди

3.Шайқы Әбіл-Қасым Қарақани

4.Шайқы Әбіл-Хасан Қарақани

5.Әбу Язид Бастами

6.Имам Жапар Садық

7.Қасым Ибн Мұхаммед Ибн Әбу Бәкір

8.Салман Фариси (Арыстан баб)

9.Әбубәкір Сыдық.

Осы тізбек («силсиле») бойынша Мұхаммед Пайғамбармен (с.ғ.с) Қожа Ахмет арасын байланыстырып тұрған 9 адам «силсилесі» Араб халифатының алғашқы халифасы, 568-634 жылдары өмір сүрген Әбу Бәкірден бастап ХІІ ғасырдың белгілі шайқы, Қожа Ахметтің Бұхарадағы ұстазы Хамаданимен аяқталады.

Қожа Ахметке бала кезінен тәрбие берген, ХІІ ғасырда ғұмыр кешкен Арыстан бабты қайраткер, ұлты парсы Салманмен шатастыруға болмайды. Салман Фариси-Мұхаммед Пайғамбардың замандасы, оның қабірі - Мәдине маңында.

Арыстан баб адамдардың рухани жетілуіне, кемелденуіне жол сілтеді. Әділдік пен имандылық нұрын септі, ұлы ұстаз әрі әулие болды. Қожа Ахметтің «Хикметтері» бойынша, Арыстан бабтың шығу тегі араб (оның ішінде құрайыш Әбубәкір Сыдық әулетіне барады), Қожа Ахметтің 90-хикметінде «Арабтардың ұлығы кіршіксіз таза затыңыз» деген сөздерінде астарлы мағына жатыр. Олар сопыларға тән ұғым сөздерді пайдаланып отырған. Қожа Ахметше айтсақ: «Сопылық жолда құпия сөздерді білер, достар». Мысалы, Арыстан бабтың нақыл өсиеттерінде мынадай жолдарды ұшыратасыз: «Ғашықтыққа қадам қойғандар хақ дидарын көреді». Мұнда ғашық деп отырғаны біздің әдеттегі пайдаланып жүрген сөзіміз емес. Осы сөзбен қиын да күрделі сопылық жолға түскен адамдарды атаған. Бұл жолдың қиын да күрделілігі – адамға берілген пендешілік пен нәпсіден арылып, кемтар мен жетімдерге қол ұшын беру, әділдік жолына түсу, Құдай жаратқан қоршаған әлемді білу арқылы Құдайдың құдіретін тану, яғни «хақ дидарын» көру болып табылады. Алланың ұлығы мен қасиетін көрінген затқа теңеуге болмайды. Алла тағаланы танығың келсе, алдымен өзіңді-өзің таны. Алдымен әрбір жан өзін-өзі танып білсе, Алла тағаланы да таниды. Арыстан бабтың ұлылығы мен әулиелігін және дүние салу жөніндегі хикметінде былай суреттейді. Бабам айтты: «Ей, балам, қасымда тұр өлемін жаназамды оқып көм жан тәсілім қылайын. Медет берсе, Мұстафа ғарыш биігіне шығайын. Арыстан бабам сөздерін естіңіз, тәбәрік жылап айттым: Ей, баба, жас көдекпін білмеймін. Көріңізді қазармын, көтеріп сала алмаспын. Хақ Мұстафа сүндетін, балапанмын, білмеймін. Бабам айтты: Ей, балам, періштелер жиылады, Жәбірейіл Имам болып, өзгелер оған ұйиды. Макайл мен Исрафайл көтеріп көрге қояды».

Арыстан баб жөніндегі аңыз бойынша, дүние салған соң, оның денесін ақ бураға артып, еркіне жеберіп, соңынан ілесіп отырған. Ақ бура жүре-жүре, осы жерге шөккен екен. Сол шөккен жерге Арыстан баб қойылған екен. Кереметі: Арыстан баб әулие жұртқа жол нұсқаушы ұстаздар пірі. «Арыстан бабқа түне, Қожа Ахметтен тіле» деген сөз бар. Арыстан баб әулиенің көрінісі: Өте сұлу, жүзінен имандылық төгіліп тұрған, ғажайып кішіпейіл, қолында әдемі аса таяғы бар адам. Қашанда сізден бұрын сәлем береді. Сіз үлгере алмай қаласыз. Кейбіреуге жолбарыс немесе жылан болып көрінуі мүмкін. Басына түнеген жандарға түрлі жұмбақ дыбыстар береді деседі.