Бағдат Оралбайұлы «Тегімізді тануға талпыныс»
жүктеу/скачать 11,37 Mb.
|
| Орысқожа
Мөлшері 1790 жылдың аяқ кезінде, Қытай шекарасының қалмақтардан тазалануына және қазақ халқының Аякөз-Алакөл өңіріне орналасуына байланысты, орыс патшалығының көпестері қазақ арасына, Қытайға сауда керуенін жіберіп сауда жасай бастаған ғой. Сол көпестердің бірі 25-30 жастағы Омбының Петр Сорокин (1819-1882 жж) деген азаматы екен. Қазақтар оны өз ыңғайына бейімдеп, Петінке деп атап кеткен екен. Осы Сорокиндер әулеті кезінде Семейде тері заводын ұстаған екен. Петрдің әкесі Сорокин (1790-1855 жж) Павлодар, Омск, Тюмень, Иркутскіде сауда жасапты. Омбыда тұратын, қазақтармен қоян-қолтық араласып өскен Петінкеге қазақ ішіне келіп сауда жасау онша қиындыққа түспейді және де, саудасының басын ұстаған бірнеше қазақ жігіттері – тілмәштәрі болыпты. Бұл жас жігіт өзінің сауда керуендерін Қытайға аттандырып, бір бөлігін семіз найман, сыбан елінің ішін аралатып жібереді де, өзі ел жақсыларына, тарту-таралғы таратып, қазақ халқының жай-күйімен танысып жүреді. Бір кезде Лай-Бұлақ деген жердің төменгі жағында отырған Ханқожа деген қожаның ұлы Күнтай байдың ауылына түседі. Бай өзіне тиесілі тарту-таралғыны алып, жеке үй тігіп, сойыс сойып, орыс көпесін жақсы ықыласпен күтіп жатады. Осы байдың Бәпи Бибі есімді бойжеткен сұлу қызы болады. Қыздың жүрісі-тұрысынан, киімінен, жоғары тәрбиелі екенін Петінке де аңғарады. Орта бойлы, аққудай аппақ, 15-16 жастағы қызды көріп, көпес жігіт ғашық болып қалады. Жігіттеріне керуендерін алғызып, сауда жасап, торға түскен қояндай кете алмай, Күнтай байдың ауылында ұзақ жатады. Бірнеше тоғанақ сауда мүліктерінің билігін Күнтай байға беріп, өзі кетіп қалады. Біраз уақыттан кейін елдің ардақты, сыйлы ақсақалдарын ертіп, Күнтай байдың қызына құда түсуге келеді. Күнтай бай қожа тұқымы болғандықтан: «Кәпірге қыз беруге болмайды, ол үшін мұсылман болуы керек. Егер қызыма шын үйленемін десе мұсылман болсын» деген шарт қояды. Ақсақалдар да байды қолдап, мұсылман болуын сұрайды. Ғашықтықтың уына уланған, отына жанған Петінке ақыр аяғында өз еркімен мұсылман болады. Сонымен, Күнтай бай тойын жасап, отау тігіп, жасауымен, күтуші адамдарымен Бәпи сұлуды Петінке көпеске ұзатады. Осы екеуінен өсіп өнген ұрпақтары қазір бір тайпа ел болып жер-жерге таралып өмір сүруде. Әкелері – орыс, аналары қожаның қызы болғандықтан бұлардың ұрпақтары Орысқожа деп аталып кетті. Петінке өлерінің алдында өсиет етіпті: «Мен өлгеннен кейін жаназамды шығартып, мәйітімді Сорокиндер – туыстарымның қолына беріңдер» депті. Айтқаны бойынша туыстары Петінкенің мәйітін Мамырсу ауылының жанындағы орыс зиратына қойыпты. Аягөз аймағын мекендеген қожалар алғаш рет Түркістан, Созақ, Қаратау жерінен ислам дінін тарату үшін келгенде Аягөз өлкесін мекендепті, содан кейін жан-жаққа бөлініп орналасқан екен. Бір бөлігі Қаракөл өзенінің төменгі бойындағы Жанама деген жерді біраз уақыт қоныстанады да кейіннен Ақшәулі тауының күңгейіне қоныс аударған екен. Оған себеп сол маңдағы Найманның қыржы – тума, тұманшы және т.б. рулары жеріміз тарылып кетті деп қожаларды шеттете берсе керек. Содан, 40 үй қожаны Кәдірбайұлы (аты белгісіз) есімді бабамыз әр үйден жинап 40 өгіздің құнын сайлау жұмысын өткізуге келген оязға беріп, араға қожаға күйеу – Петінкені сала отырып Ақшәулінің күнгейін сатып алыпты. Қожалар осы күнге дейін осы жерлерді (Көктөбені, Қарабұлақты, Көкаланың күнгейі мен теріскейін) мекендейді. Ал аяқ Қарауыл, Қаракөл, Лайбұлақ деген жерлерде Петінкенің қалың жылқысы жатады екен. Петінкенің қалыңдығы Бәпи қыз тек сұлулығы мен, қылықты мінезімен ғана аты шықпаған, сонымен бірге ақылдылығымен, алғырлығымен, адамгершілік қасиеттерімен, батырлығымен де танылыпты. Осыған дәлел ретінде елдің аузындағы мына бір әңгімені назарларыңызға ұсынамын. жүктеу/скачать 11,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|