Ббк 1. Қаз б 20 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті


ا » һәм оларға сүйеу есебінде бір белгі « ا



Pdf көрінісі
бет174/230
Дата08.04.2022
өлшемі2,77 Mb.
#30397
түріБағдарламасы
1   ...   170   171   172   173   174   175   176   177   ...   230
Байланысты:
Тіл-құрал

ا » һәм оларға сүйеу есебінде бір белгі « ا » (таяқ). « ا » (а) 
сөздің басында « »
39 
- мен тұрса, « « (а) болып оқылады, малда 
жоқ «
 
ا » (а) сөз басында басқа дауысты дыбыстардың харпіне 
сүйеу үшін жазылып, «
 
ا » (а) болып оқылмайды. Мысалы: توا 
(от), ترأ (өрт), مىرا (ырым), ريا (ер) дегендей орындарда.
«
 
ا » сөздің ортасында я ақырында малда жоқ болса да, «
 
ا » 
(а) болып оқылады: قازاق  (қазақ), قاملاق  (қалмақ), اقلاق  (қалқа), 
اراق (қара).
«
 
ا » (а) – анық дыбыс, оның харпін мадда қалдырып жазсақ, 
басқа түрлі оқып, басқа мағана беріп қаталасуға ықтимал. Мы-
салы: «тамақ»-ты ( قامات
 
) («тымақ») ( قميت ) деп жазсақ, «қарау»-
ды ( ؤاراق ) «қырау» ( ؤارـق ) деп жазсақ, «адам»-ды ( مادا ) «адым» 
( مـىدا ) деп жазсақ, менің ойымша, сөз жазылу керек айтылуы 
бойынша  яғни  сөз  ішінде  қай  дыбыс  естілсе,  сол  дыбыстың 
39
  
Тырнақша ішіндегі бос орында әліптің үстінде ирек сызықшада бар деп 
оқу керек – ред.


283
харпі  жазылсын,  ол  жазылмай,  басқа  харіп  жазылатын  орны 
болса,  естілген  дыбыстың  харіпі  жазылмай,  басқаның  жазы-
латын  себебі  ғылым,  наху  я  ғылым  сарф  жолыменен  ыспат 
етілсін.
«
 
ا » (а) жазылған сөздің алдында дәйекші « ء » тұрса,
 
«
 
ٲ» (а) 
жіңішке айтылады. Мысалы: نادباء (әбден), ناء (ән), ناسء (сән) 
деген сөздер ішіндегідей.
«
 
و  »  (о)  –  боқай,  тоғай,  қомағай,  деген  сөздерде  б-ның, 
т-ның, қ-ның соңынан қандай сөздер естіледі, сол дыбыстың 
белгісі.  Бұл  харіпті  оқығанда  һәм  оқытқанда,  сол  естілген 
қалыпта  айтарға  керек.  «
 
و  »  (о)  қазақ  тілінде  анық  дыбыс. 
Оны қалдырмай жазу тиіс. «
 
و » (о) жазылған сөздің алдында 
дәйекші « ء » тұрса, «
 
و » (о) жіңішке айтылады. Мысалы: توا 
(от) ، تواء (өт) ، روت (тор) ، روتء (төр),  زوب (боз) – زوبء (бөз).
«
 
ۇ » (ұ) رؤت (тұр) ترؤج (жұрт), مؤق (құм) деген сөздерде т-ның, 
ж-ның, қ-ның соңынан қандай дыбыс естіледі, сол дыбыстың 
белгісі. Бұл дыбыстың харіпін «
 
و » (о)-дан айыру үшін, үстіне 
«
 
ۇ » қоямыз. «
 
و » (ұ)-ны оқығанда һәм оқытқанда, сол естілген 
қалыпта айтарға тиіс.
Сөз ортасында я басында анық һәм ұзын естілетін жерлерде 
екі «
 
ۇ » (ұ) жазуға тиіс. Мысалы: ارؤؤت (тура), سؤؤت (туыс) де-
ген сөздерде. Басқа түркі тілінде екінші «ؤ» (ү) орнына «غ» (ғ) 
келеді. Мысалы:  ارغؤت (туғра),   جـغؤت  (туғыш).
«
 
و » (о) мен «
 
ۇ » (ұ) екеуіне зор ілтипат керек. Бұлардың 
жазылуы ұқсас болғанмен, айтылуы ұқсас емес. Қой (мал) де-
ген сөзбен құй (шай құй) деген сөздердің мағыналары қандай 
басқа болса, айтылуы һәм сондай басқа, «
 
ۇ » (ұ) көмескі айтыл-
са да, қалдырмай жазу керек. «
 
ۇ » (ұ) жазылған сөздің алдында 
дәйекші «
 
ء » тұрса, «
 
ۇ » (ұ) жіңішке айтылады. Мысалы: – رواء 
رؤا  (ұр) – (үр), روتء  (түр) – رؤت (түр). رؤب  –روبء (бұр) – (бүр).
«
 
ى » (ы) – жаны, малы, тары деген сөздерде н-ның, л-дың, 
р-дың соңынан естілетін дыбыстың белгісі. Бұл дыбысқа тура 
келетін араб әліппесінде харіп жоқ. Сондықтан аламыз «
 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   170   171   172   173   174   175   176   177   ...   230




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет