65
ҚАЗА
ҚСТАННЫ
Ң
ҒЫЛЫМЫ
МЕН
Ө
М
ІР
І •
НАУКА
И
ЖИЗНЬ
КАЗАХСТАНА
•
SCIENCE
AND
LIFE
OF
KA
ZAKHST
AN
ке кәсіби білімсіз, рефлексиялық іс-әрекеттерді
меңгермейінше жету мүмкіндігі жоққа тән.
Зерттеуші Н.М. Борытконың атап көрсет-
кеніндей, студент өз бойындағы рефлексивті
әрекеттерін дұрыс жүргізу арқылы тәжірибеде
түсінген, меңгерген кәсіби білім мазмұнын прак-
тикада дұрыс пайдалана білу әдістерін, толық
танып-біле алады. Мұның салдарына өзіне сыни
тұрғыдан қарап, олқылықтарын дұрыстауға, жі-
берген қателерді қайталамауға үйренеді. Өзіндік
сынның нәтижесі осы сәтте де, өткен сәтте де,
келешекте да студенттті дербес белсенді субъ-
ект етіп тәрбиелейді. Болашақ маманды дамыту-
дың басты тетігі рефлексивті іскерлік болып та-
былады Іскерліктің осынау түрі студенттің кәсіби
тұрғыдан ойлау қабілетін, кәсіби-психологялық
функциясын дамытуға көмегін тигізеді» [Ильина
Т.А., 2005]. Сонымен, рефлексия студенттің зият-
керлік шама-шарқын жетілдірудің бірден-бір
тетігі, әрі кәсибі оқытуды қалыптастыруда сын
тұрғысына талдап, нақты бағалау, өзін-өзі іске
асыруға, кәсіби маман ретінде өз ісінің шыңына
жетуге жол салады.
С.С. Степанов рефлексия механизмін субъ-
екттің санасын қайта құруы деп қарастырады.
Сонымен қатар, аталмыш үрдістің жүзге асуы-
ның бес кезеңдерін көрсетеді:
1) проблемалық-кикілжің жағдаятта субъек-
тінің мәндік «мен» құрылымының актуализация.
2) іс-әрекет шаблондарын және тәжірибенің
әртүрлі стереотиптерін сынақтан өткізуде ак-
туалды
мәндердің жойылуы;
3) тұтас «менімен» өзін және проблемалық-
кикілжіңді жағдаятты түсіну арқылы пайда бол-
ған қарама-қайшылықтарды конструктивті жеңу
қағидаларының
жаңашылдығы;
4) жаңа туындаған тұтас мәнді өз тәжірибесі-
нің мазмұны арқылы жүзеге асыру және проб-
лемалық-кикілжіңді жағдаяттың қарама-қайшы-
лықтарын адекватты түрде жеңу» [Степанов С.С.,
2009].
Осы пікір біздің зерттеу контекстінде түзіледі,
аталмыш кезеңдер тәжірибелік дәрістерде сту-
денттердің саналуан проблемалық жағдаяттар
мен өзіндік жұмыстарды жасағанда іске асады.
Демек, студенттің санасын, кәсіби білім алуда-
ғы іс-әрекетін, коммуникациясын, шынайы мі-
нез-құлқын студенттің дүниеге деген біртұтас
қатынасының мәнін қайта пайымдау және қайта
жасау. Бір сөзбен айтар болсақ бұл тетіктің ең
жоғары деңгейінің көрінісі студент – өзінің кәсі-
би оқу әрекетінің нәтижесін айқындауға дәл сол
сәттегі және келешете болуға тиіс әрекеттерді
себептерін болжамдауға бейімделеді. Кәсіби оқу
үйрену іс –әрекетін барлық ұсақ деталдарына де-
йін жоспарлау және оның мүмкін салдарын жо-
балау тән.бұл рефлексия тетігінің орташа деңгей-
де бұл құбылыстың анық көрінісі студенттің өз
іс-әрекеті мен қатар басқа студенттердің ісін
талдауға, салдарын анықтауға, оқу әрекетін жос-
парлап, болжау бейімділігінде көрінеді. Төмен
деңгей – студенттің өзің кәсіби оқуәрекеті мен
басқа студенттердің әрекетін талдауға, себеп-
салдарын анықтауға аса қызығушылығы бол-
майды. Бұл деңгейде студенттің шешім қабыл-
дауы шектеулі эмоционалды біржақты болады.
Біздің пікірімізше, рефлексиялық тетік көрінісінің
жоғары деңгейі студенттің зияткерлік қуатының
жоғары деңгейін көрсетеді, себебі, әдеттен тыс
жағдаяттарда, ақыл-ой ағыны, ізденушілік, инт-
теллектуалды кедергілер кезінде рефлексиялық
тетік жағдаяттың негізгі түп тамырын түсініп, оны
оңтайлы шешімін табуға жол сілтейді. Рефлексия
құндылығының маңыздылығы сонда ол студент-
тің оқу іс әрекетінің барысында болып жатқан
қаұбылыстардың ескісін өзгертіп жаңасын құ-
руға деген жасампаз күшке ие. Студенттік шақта
болашақ маман өзінің рефлексиялық әрекет-
терін бағалайды, өйткені оның мазмұнында өзі
және өзінің қабілеттері бар,. Осынау жастық жі-
герлі кезеңде өзін келешекте жүзеге асыру үшін
болашақ маман өз әлеуеті мен бойында бар қа-
білеттерін қай салаға арнайтынын шешеді.Реф-
лексия барысында студент өзін және өзінің іс-ә-
рекетін толық бағалайды.
Осындай құнды пікірді Л.И. Божовичте айтқан:
өзін-өзі бағалау психологиялық дамуда маңызды
қызмет атқарады және тұлғаның қалыптасуында
басты фактор ретінде саналады [Божович Л.И.,
2008]. Өзіндік баға студенттің кейбір сапалық
ерекшеліктерін, қабілеттерінің даму деңгейлерін
айқындауға мүмкіндік береді. Бағалауға қабілет-
тілік өзінің іс-әрекетін деген қанағаттану, өзін ба-
қылау, зиятты студенттің өзінің кәсіби оқуға деген
қабілеттеріне, соның негізінде өзіне деген өз ісіне
деген сенім қалыптасуын орнықтырады Шынын-
да, қазіргі білім берудің міндеті ұрпақтан-ұрпаққа
түрлі ғылым иелеріне де назар аударылады. Осы-
ның ықпалымен болашақ маманның моделін жа-
сау барысында мынадай көрсеткіштер сапалық
ерекшелік ретінде талап етіледі:
1. Функционалды сауаттылық- студенттің оқу
барысындағы деңгейі деп түсініледі, жаңа заман-
ға сай белгілі бір іс-әрекеттерді атқара алу үшін
өмір сүріп отырған кезеңде жахандану дәуірінде
талап етілетін және сонымен қатар қажетті білім-
дерді, ақпарттық технология мен ғылым, техника
саласында, өнер әлемінде және т.б. мәліметтер
қорын білуі мен меңгеру білігін қамтиды.
2. Кәсіби білімдарлық – кәсіби саладағы қа-
жетті кең ойлау жүйесінің және саналуан мә-
селелерді ұғына алу тереңдігі бойынша дербес
таңдау мүмкіндігінің болуын қамтамасыз ететін
ұғым.Кәсіби құзырлылық дегеніміз психология
саласындағы кәсіби деңгейімен, практикадағы
үйренген жетістіктерімен, тұлғалық дара өзге-
шеліктерімен, сонымен бірге жаңа білім игеруге
құлшыныстарымен, креативтік қабілеттілігімен,
міндетіне алған іске тындырымдылығымен ай-
қындалатын критерия.
66
ҚАЗА
ҚСТАННЫ
Ң
ҒЫЛЫМЫ
МЕН
Ө
М
ІР
І •
НАУКА
И
ЖИЗНЬ
КАЗАХСТАНА
•
SCIENCE
AND
LIFE
OF
KA
ZAKHST
AN
3. Мәдениет дегеніміз адамзат қоғамының
жетістіктерінен мол хабары бар әдеп, өнер, эти-
калық, эстетикалық талғамдар мен түрлі адамзат
тың жақсы жетістіктеріне хабардар жақсы тәр-
бие т.б әрекеттер мен білімдер саласында жетілу
дәрежесі.
Менталитет-өзіндік өзгешелігі мен ерекше-
лігі бар дүниені қоршаған ортаны қабылдаудың
терең, дүниетанымдық мінез-құлық негіздерін,
адамзат іс-әрекеті мен өмір сүріп отырған жаңа
қоғамның алуан саласын біріктіретін жүйе.азір-
гі таңдағы болашақ мамандардың дайындаушы
ЖОО алдында олардың практикалық еңбекке
деген шығармашылық көзқарас,коммуникатив-
тік еңбек рыногында бәсекелестікке төтеп бере
алатын қабілет қалыптастыру міндеті тұр [Капте-
рев П.Ф., 2012].
Білім алушы студент ЖОО оқытушысының
обьектісі әрі субьектісі болып табылады оқыту-
шы жұмысының қиындығы мен ерекшелігінің өзі
сонда Көрнекті зерттеушілердің бірі П.И. Пидка-
систыйдің атап көрсеткеніндей, білім беру сала-
сында болашақ маманды дамыту өзара интегра-
цияланған биологиялық, психологиялық және
әлеуметтік үш бағыт бойынша іске асырылады
және болашақ маманды жан-жақты жетілдіретін
ортаны түзетін әрбір компоненттерді шарт деп
атайды [Пидкасистый П.И., 2005]. Шарттар ком-
понентін сұрыптай отырып, өте қажетті және
жеткілікті шарттар деп бөледі. Өте қажетті шарт-
тар тобына тұлға дамуына маңызды рол атқара-
тын ішкі объективті заңдылықтар кіріктіріледі..
Бұл заңдылықтар көмегімен дамудың тиімділігі
артады. Ал дамуға кері әсер ететін себептер жет-
кілікті шарттар тобына жатады. Осы аталған екі
шарт та өз деңгейінде болмаған жағдайда жас
маманның даму процесінде ауытқулар болып
даму процесі тежеліп тіпті тоқтауы да ықтимал .
Кейбір зерттеуші ғалымдардың пікіріне ден қой-
сақ нақты шарттар педагогикалық әрекеттердің
субьектісі ретінде студенттің жан-жақты жетіліп
пісуінің кепілі.
Достарыңызбен бөлісу: