Ч а с т ь I v молодой ученый

нинг ёзилиш анъанаси кейинги асрларда давом этди. 

Бундай олимлар қаторида Абул Баракот ан-Насафий, 

Жамолуддин ал-Кошоний, Абул Фазоил Муҳаммад ал-

Бурҳон ал-Ҳанафий, Алоуддин Абдулазиз ал-Бухорий, Ма-

съуд Саъдуддин ат-Тафтазоний, Алоуддин Али Мавлоно 

ал-Қушчий, Абул Қосим ибн Абу Бакр ас-Самарқандий 

ал-Баёний, Камолуддин Ҳофиз ал-Кўҳакий ат-Тошқандий, 

Бухорий-зода Муҳаммад ал-Бухорий кабиларни айтиб 

мумкин.

Лондон фондида сақлананмоқда. Ибн Синонинг фалсафа, мантиқ, кенг ақлий мушоҳадалари, тиббиёт, фалакиёт, физика каби илмларни билиши 

оятларни ҳам шундай шарҳлашга ундагани табиий.

2  546/1151 йилда ушбу олимнинг минг жуздан кўпроқ бўлган тафсири ҳақидаги маълумотлар биобиблиографик манбалардан бошқа жойларда уч-

рамади. Лекин унинг ҳажми ва яшаган даври, илмий муҳитидан келиб чиқиб, ақлий тафсир дейиш мумкин.

3  Булар қаторида Аҳмад ибн Умар ибн Ашъас Абу Бакр ас-Самарқандийнинг (ваф. 489/1069) “ас-Саҳоиф”, Абул Ҳасан Али ибн Муҳаммад ал-Баз-

давий (1009-1089) тафсири, Муҳаммад ибн Абдураҳмон ибн Аҳмад Алоуддин Абу Абдуллоҳ аз-Зоҳид ал-Бухорийнинг (ваф. 546/1151) “Тафсирул 

Қуръон”, Абул Фатҳ Алоуддин Муҳаммад ибн Абдулҳамид ас-Усмандий ас-Самарқандийнинг (488-552/ 1095-1157) “ал-Амолий фит тафсир”, Абул 

Қутн Носируддин Муҳаммад ибн Юсуф ас-Самарқандийнинг (ваф. 556/1161) “ал-Аҳком фит тафсир” кабиларни санаб ўтиш мумкин.

4  Иброний – яҳудийларнинг қадимги тили.

5  Ал-Ҳаким ат-Термизийнинг бир қатор китобларида оятлар шарҳида ишорий услубни кузатиш мумкин. Жумладан, буни “Яширинган масалалар” 

(ал-Ҳаким ат-Термизий. Яиширинган масалалар. Нашрга тайёрловчи, таржима, изоҳ ва кўрсаткичлар муаллифи М.Исмоилов. —  Т.: “Наврўз” 

нашриёти. 2017. 300 б. —  Б. 19, 45 ва б.), “Хатмул авлиё” (ал-Ҳаким ат-Термизий. Хатмул авлиё / таржимон К.Раҳимов. —  Т.: “Ношир”, 2017. —  

308 б.)

таъвил ва ҳақоиқут таъвил» китобини араб тили қоида-

лари, ақлий мушоҳада ва мисоллар асосида кенг шарҳлаган. 

Олимнинг тафсирида нақлий илмлар ҳам мавжуд. Бироқ 

ақлий илмлар нисбатан кўплиги учун у ақлий илмлар асо-

сида шарҳланган китоб дейиш мумкин. Умуман олганда, 

аллома ўз тафсирида қуйидаги илмлардан фойдаланган:

—

шеърияти, мақоллар, балоғат, фасоҳат, қисман форс ва 

иброний

4

 тиллар;

—

диний илмлар: Қуръон, ҳадис, саҳоба ва тобеъ-

роат, носих ва мансух, тасаввуф;

—

бошқа илмлар: тарих, исроилиёт, география, ҳи-

Мовароуннаҳрда ақлий тафсирлар ичида ишорий 

тафсирларнинг ҳам ривож топганини кузатиш мумкин. 

Буни IX-X асрларда яшаган ал-Ҳаким ат-Термизий мисо-

лида ҳам кўриш мумкин. Аллома қаламига мансуб, бироқ 

номи номаълум китобида Қуръонда учраган 80 та сўзга 

шарҳ ёзилган ва оятлар тасаввуфий-ишорий услубда 

изоҳланган

5

.

Ишорий тафсирлар орасида Нажмиддин Кубро, Жа-

ларни ҳам айтиб ўтиш мумкин.

Умуман олганда, тасаввуф тариқатлари ривожланиши 

билан тасавуфий тафсирлари ҳам кўпайиб борди.

Адабиёт:

1.  Ҳожи Халифа (Мулла Котиб ач-Чалабий). Кашф аз-зунун. II жилдда. Ал-Олам нашриёти, 1310/1892–3. — 662 б.

2.  Шамсуддин ад-Довудий. Табақотул муфассирин. — Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия, 2002. — 560 б.

3.  Обидов Р. Ўрта Осиё олимларининг тафсир соҳасидаги хизматлари.  — Т.: «Тошкент ислом университети» 

нашриёт-матбаа бирлашмаси, 2009. — 68 б.

4.  Муминов А. Роль и место ханафитских ‘уламо’ в жизни городов центрального Мавараннахра (II-VII/VIII-XII вв.): 

Дисс. … док. истор. наук. — Т.: ТИУ, 2003. — 304 б.

5.  Абул Баракот ан-Насафий. Тафсир ан-Насафий (Мадорик ат-танзил ва ҳақоиқит таъвил) / Юсуф Али Бадявий 

таҳрири остида. III жилдда. — Байрут: Дор Ибн Касир, 1999. — 2246 б.

жүктеу/скачать 4,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: