РЕЗЮМЕ...
• Критикалық ойлау кезінде аргументтерді бағалау қате
талқылауды анықтап, оларды дұрыстауға және өзара
түсіністікті жақсартуға белгілі бір дәрежеде себін
тигізеді.
• Бедел сөзі ағылшын тілінің authority, «құзіретті
қайнаркөз», «сарапшы», «ықпалды адам» деген
мағынаға ие сөзінен шыққан. «Авторитет» - сөзі
аргументтерде дәлел ретінде жиі қолданылады. Бедел
ретінде тек қана адамдардың айтқаны келтірілмейді.
Кейбір кездерде адамдар өз мақсаттарына жету үшін ел
беделін немесе дінде ғылымның беделін қолданады.
• Беделділердің айтқандарын жеткізетін қайнаркөздерді
міндетті түрде тексеру қажет.
• Ақпарат көзі бейтарап болуы керек. Адам (немесе ұйым)
шешілетін мәселеге қатысты қандай да бір әдейі шешім
қабылдамайтын болған жағдайда ғана ақпараттың
объективті қайнаркөзі бола алады.
• Бедел ретінде сарапшылардың бірін немесе ұйымның
сөзін келтіруден бұрын, Сіз басқа да біліктілігі мен
әділдігі бұдан кем емес адамдар немесе ұйымдардың
сіз келтірген қайнаркөзді қолдайтындығына сенімді
болып, тексеріп алуыңыз қажет.
• Корреляция өздігінен факторлар арасында себеп-
салдар байланысын анықтау үшін жеткілікті
негіздеме бола алмайды. Себеп пен салдарды
дұрыс талдау үшін критикалық ойлаушы келесі
сұрақтарды қоя отырып, содан кейін ғана себеп-
салдар жайлы белгілі бір пікір жасауы қажет.
82
1. Қандай жолмен себеп салдарға алып баратындығын
дәйек түсіндіріп отыр ма?
2. Қорытындыда әлдеқайда ықтимал себеп келтірілген бе?
• Ортақтастыру, индуктивті ой бекітілімдерге негізделген
қорытындыларды автор оқырмандарды болатын
қателіктер жайлы ескертетін шартпен қабылдауға
болады. Дедуктивті ой бекітілімдерге негізделген
қорытындыларға сенуге болады.
• Дәйектердің «қауіпті» түрі:
Аd ignorantiam – дәйектің бұл түрі қайтадан
дәлелденбеген деген түсінікке негізделген белгілі бір
ұстанымға итермелейді.
Аd misericordiam – дәйектің бұл түрі аяушылыққа
басымдылық танытады.
Аd populum – дәйектердің бұл түрі адамдардың белгілі
бір ұлтқа, нәсілге, дінге, тайпаға, топқа, «тобырға», аулаға
және т.б. жататындығына басымдылық танытады.
Контрапозиция бейнесі – егерде бейнебір А сәлемдемесі
бейнебір Б салдарын алып келетін болса, онда бұл салдарды
(яғни «Б емес») жоққа шығару А сәлемдемесін де (яғни «А
емес») жоққа шығарады.
|