Эмбриология

90
4-Тарау. Жасуша туралы ілім (жалпы цитологияның негіздері)
ланин, липофусцин) болуы мүмкін. Олардын жасушаларда болуы тіннін 
және мүшенің түсін уакытша немесе тұракты түрде өзгертуі мүмкін. Тіннің 
пигменттелуі адамның кейбір ауруларынын диагностикалык белгілеріне жа- 
тады немесе тіндердін адамның жасына байланысты өзгерістерінің көрінісі 
болады.
4.2.4. Ядро
Жасушанын ядросы (
nucleus
) тұкым куалау (гендік) мәліметтерінін 
сақталуын және үрпактарға жеткізілуін іске асыратын, нәруыздардын 
өндірілуін реттейтін күрылым.
Бұл касиеттерді камтамасыз ететін басты кұрылымдар хромосома- 
лар болып табылады, олардың ДНҚ-да жасушалардын барлык гендік 
мәліметтері сакталынады. Хромосомалар екі кұрылымдык-кызметтік 
жағдайда болуы мүмкін. Бөлінбей түрған, интерфазалык жасушаларда 
олар деконсациянын әр түрлі деңгейінде немесе жұмыс жағдайында бо­
лып, интерфазалык жасуша ядроларының 
хроматині
түрінде аныкталады. 
Жасушанын бөлінуі кезінде хроматин катты тығызданады, конденсияла- 
нады және меншікті митоздык хромосоманы түзейді. Интерфазалык хро­
мосомалар (хроматин) және митоз хромосомалары химиялык тұрғыдан 
бірдей күрылымдар болады.
Жасушаның тіршілігіндегі ядролық қүрылымдардың маңызы
Ядро жалпы кызметтердің екі тобын камтамасыз етеді:
• гендік мәліметтерді сактау және бөліну кезінде жана жасушаларға 
жеткізу;
• гендік мәліметті нәруыз синтезі үдерістерінде колдану.
Түкымкуалау мәліметін ДНҚ өзгеріссіз күрылымы түрінде сактау және
демеу, ДНҚ молекулаларының спонтанды закымдануларын жойып оты- 
ратын, репарационды ферменттердің болуымен байланысты. Ядрода ДНК 
молекуласынын көшірмесінің түзелуі немесе репликациясы өтеді, бұл ми- 
тозда пайда болған жаңа екі жасушаға сапалык және сандык көлемдері 
тұрғысынан толығымен бірдей гендік мәлімет алуға мүмкіндік береді. Жа- 
сушада ядронын белсенділігінің аркасында камтамасыз етілетін үдерістер 
тобына нәруыз өндіруінін меншікті аппаратын кұрау жаткызылады (4.21-су- 
рет). Бүл тек ДНК молекуласындағы әр түрлі информациялык РНҚ (иРНҚ) 
синтезі мен транскрипциясы ғана емес, сонымен бірге тасымалдаушы және 
рибосомалык РНК (тРНҚ, рРНҚ) барлык түрлерінін транскрипциясы болып 
келеді. Ядрода рибосомалардын суббірліктерінің пайда болуы аткарылады, ол 
ядрошыкта өндірілген рРНҚ-ң цитоплазмада синтезделіп, ядроға тасымалда- 
натын рибосомалык акуыздармен кешенденуі аркылы жүреді.
Сонымен, ядро тек кана гендік материалдын коймасы ғана емес, ол осы 
материалдың кызмет аткаратын және көшірмесі алынатын жер болып табы­
лады. Сондыктан, ядроның жоғарыда аталған кызметтерінің бірі бұзылған 
жағдайда, ол жасушаның өліміне әкеледі.

4.2. Жасушаның құрылымдық компоненттері
91

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: