Эмбриология
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Афанасьев
| Көп қатарлы эпителийлер
Көп катарлы (жалған көпкабатты) эпителийлер ( epithelium pseudo stratificatum) aya өткізу жолдарын тыстайды — мұрын куысы, кеңірдек, бронх- тар және т.б. Ауа өткізу жолдарында орналаскан көп катарлы бағаналы эпите лий кірпікшелі болып келеді. Эпителий кұрамындағы жасушалардың әр түрлі болуы (кірпікшелі, ендірме, базальды, бокал тәрізді, Клар және эндокриндік жасушалар) камбиальды (базальды) эпителиоциттердің дивергентті дифференциялануының нәтижесі болып табылады (6.4-сурет). Базальды эпителиоциттер томен, базальды мембранада эпителиалдык пласттың тереңінде орналасады, эпителийдің регенерациясына катысады. Кірпікиіелі (жыбырлағыш) эпителиоциттер биік, пішіндері бағаналы (призмалык). Бұл жасушалар негізгі жасушалык дифферонды кұрайды. Олардың апикальды беттері кірпікшелермен капталған. Кірпікшелердің козғалуы шырыштың және бөгде заттардың жұткыншакка карай козғалуын камтамасыз етеді (мукоцилиарлы тасымал). Бокал тәрізді эпителиоциттер эпителий бетіне шырыш (муцин) бөледі, ол оны механикалык, инфекциялык жэне баска да эсерлерден сактайды. Сонымен катар, эпителий кұрамында 136 6-Тарау. Эпителий тіндері терден түрады. Эпидермисте кератиноциттерден басқа косымша жасушалык дифферондардын гистологиялык элементтері — меланоциттер (пигменттік жасушалар), эпидермальдық макрофагтар (Лангерганс жасушалары), лимфо- циттер жэне Меркель жасушалары бар. Базальды қабат пішіні бағаналы кератиноциттерден тұрады, олардың цитоплазмасында тонофиламенттерді калыптастыратын кератин нәруызы түзіледі. Мұнда кератиноциттер дифферонының камбиальды жасушала ры да орналасады. Тікенекті қабат көп бұрышты жасушалардан кұралған, олар десмосомалар аркылы байланысады. Жасушалардың десмосомалар орналаскан бетінде, көршілес жасушаларда бір-біріне карай бағытталған, ұсак өсінділері — «тікенектері» бар. Олар жасуша аралык кеңістік кенейген немесе жасушалардың бүрісуі және мацерация кезінде анык көрінеді. Тікенекті кератиноциттердін цитоплаз масында тонофиламенттер шоғырлар түзеп — тонофибриллаларды күрайды және липидтерден тұратын түйіршіктер — кератиносомалар пайда бола- ды. Бұл түйіршіктер жасуша аралык кеністікке экзоцитоз жолымен бөлініп, кератиноциттерді цементтеуші, липидтерге бай зат түзеді. Базальды және тікенекті кабаттарда цитоплазмасында меланин — кара түсті пигмент түйіршіктері бар, пішіні өсінділі меланоцшптер, Лангерганс жа сушалары (дендриттік жасушалар) және үсақ түйіршіктері бар, афферентті жүйке талшыктарымен байланысатын Меркель жасушалары (тактильді эпи- телиоциттер) орналасады (6.7-сурет). Меланоциттер пигменттің көмегімен организмге ультракүлгін сәулелердін кіруіне тоскауыл күрайды. Лангерганс жасушалары макрофагтардың түріне жатып, иммундык корғаныш реакцияла- рына катысады, кератиноциттердің көбеюін (бөлінуін) реттейді және олармен бірге «эпидермалдык-пролиферативтік бірліктерді» күрайды. Меркель жасу шалары эпидермистін регенерациясына эсер ететін, сезімтал (сипап сезу) және эндокриндік (апудоциттер) болып келеді (15-тарауды караныз). Туйіршікті қабат пішіні жайпактанған кератиноциттерден тұрады, олардың цитоплазмасында кератогиалинді деп аталатын, ірі базофилді түйіршіктері болады. Оларда аралык филаменттер (кератин) және осы кабаттың кератиноциттері түзейтін нәруыз — филаггрин, сонымен катар гидролиттік ферменттердің әсерінен органеллалар мен ядронын ыдырауы- нан пайда болған заттар бар. Сонымен катар, түйіршікті кератиноциттерде жасушалардың плазмолеммасын бекітетін тағы бір арнайы нәруыз — керато- линин түзіледі. Жарқырауық қабат тек эпидермистің көп мүйізденетін аймактарында (алакан мен табанда) аныкталады. Ол жасушадан кейінгі кұрылымдардан тұрады. Олардың ядросы мен органеллалары болмайды. Плазмолемма астын- да, оған беріктік беретін және гидролиттік ферментер әсерінен корғайтын, кератолинин нәруызынан түратын электрондытығыз кабат орналасады. Жасушалардың ішкі бөлігі, кератиногиалинді түйіршіктердің бірігуінен және күрамында филаггрині бар аморфты матрикспен желімделуінен пайда болған, жарыксындырушы кератинді фибриллалардын массасымен толтырылады. |