Ғылыми жетекші: ә.ғ. м., аға оқутушы Маркабаева Г. Т
Қазақ подкасттерлернің спецификалық және жанрлық ерекшеліктері
жүктеу/скачать 53,79 Kb.
|
| 2 Қазақ подкасттерлернің спецификалық және жанрлық ерекшеліктері
2.1 Подкаст жанрының қазақстандық медиа сферға енуі Көптеген адамдар заманауи өнерді тек көзбен қабылдауға болады деп қателеседі. Әрине, мен қазіргі музыканы айтып отырған жоқпын – мен, ең алдымен, бейнелеу өнерін айтып отырмын. Иә, сіз оған қарап қана қоймайсыз. Иә, бұл туралы естуге болады және есту керек. Иә, бұл қиялды қатайтуға тұрарлық (бірақ тек оның, әйтпесе бұл штамм зиянды). Бұл қалай мүмкін екенін әлі түсінбедіңіз бе? Одан кейін сіздердің қолдарыңызда заманауи (тек қана емес) өнер туралы орыс және ағылшын тілдеріндегі ең жақсы (менің ойымша) подкасттардың таңдауы бар. Олар көруді ғана емес, естуді де үйретеді. Қазақстанда подкаст тыңдау мәдениеті енді ғана қалыптасып келеді. Көптеген адамдар бұл радио деп ойлайды, бірақ жоқ, керісінше, Netflix- тің аудио нұсқасы сияқты сұранысқа ие . Подкасттар мен фильмдер, сериялар - бұл өте ұзақ уақыт тыңдауға немесе көруге болатын мазмұнды, ақпарат алатын шығарылымдар деп қабылдауға болады. Біз спортпен айналысу кезінде немесе үй шаруасымен айналысып жатқанда подкасттарды тыңдаймыз. Біз тіпті өзімізбен қалжыңдаймыз: «Үйде бірдеңе жасау керек, бірақ жалқаулық басады ма? Қызықты подкастты қосыңыз, сонда сіз жұмысты қалай аяқтағаныңызды байқамайсыз». Бұл подкасттардың үлкен артықшылығы - қолдар да, көздер де бос. «Подкаскастинг- жоғарда айтып кеткендей еркін хабар тарату. Осыған орай бізде отандық подкаст қаншалықты даму үстінде? Қазақстанға «подкаст» ұғымы қашан енді? Бұл бағытта кімдер бағын сынап жүр? Әлемдік аренада өзіндік стил қалыптастырған, журналистика мамандығына жаңа дем беріп, қосымша болып енген бағытты біздің отандастар қаншалықты қабылдады? Осы сұрақтарға жауап бере отырып «қазақ подкаст» саласындағы этикасын, стиліне тоқталып кетеміз. Бізде «Подкаст деген не?»,- деген сұраққа ютуб желісіндегі қазақ подкасттарын, олардың жұмыстарын көрсетіп береді. Оған себеп жоба жетекшілерінің тақырыбына «подкаст» сөзін қосып жазатындығында. Яғни, тыңдармандарға бұл жанр бейнежазба ретінде қалыптасқандығы. Олар үшін бұл бағыт диктафон мен камераны қойып еркін бағытта әңгімені өрбіту. Бірақ бұның бәрі теріс ұғым екенін жоғарда айтылған терминдер мен түсіндірмелерден ұғуға болады. Ютуб желісіндегі подкасттарды қабылдай аламыз, егер ол бейнежазбаларың аудио нұсқалары «МР3, PSS» ретінде подкаст қосымшасына жүктелген уақытта ғана. Желілердегі көптеген бейнежазбалардың аудио нұсқасы жоқ. Бұлардың көбі еркін тақырыпта ал кәсіби бағытта жұмыс жасаған подкасттерлер міндетті түрде қосымшаға жүктеп жұмыс жасайды.», бұл осыдан бес жыл бұрынғы подкаст ұғымына жасалған сауалнама нәтижесі. Ал қазір бәрі өзгерген. Әрбір подкаст тыңдаушы өте құнды, ол Instagram немесе TikTok-тағы жазылушыдан әлдеқайда құнды. Сіз подкастты кездейсоқ кездестіре алмайсыз, оны тауып, қосып, құлаққапты киіп, тыңдау керек. Егер адам соңына дейін тыңдаса, бұл подкасттағы бір нәрсе олардың назарын аударды деген сөз. Инстаграмда контент жасауға дағдыланғандар үшін бұл қиын болады. Instagram-да бірден жауап бар - ұнатулар, пікірлер, оқиғалардағы реакциялар арқылы сіз аудиторияға ұнайтын-ұнамайтынын бірден көре аласыз. Подкасттарда жиі бос жерде сөйлесіп жатқандай сезім болады, кері байланыс өте ұзақ уақыт болмауы мүмкін. Бірақ уақыт өтеді, подкаст арқылы клиент кеңес алуға келеді, бізді тыңдап жатырмыз деген адамдар кездеседі немесе әлемнің арғы жағынан хат келеді. Сондықтан подкастинг марафоншыларға арналған, жылдам нәтиже болмайды. Алда көп жұмыс күтіп тұр. Дегенмен, сіз тауашаны да, аудиторияңызды да таба аласыз. Бәрі бекер емес екенін түсінесіз. Ал қазір Telegram-дағы чат арқылы жылдам кері байланыс алуға болады. Сұрауға,жауап беруге, талқылауға болатын қарым-қатынастың мұндай форматы жұмыстың нәтижелігіне үлкен септігін тигізеді. Қазақстанда подкастингтің қарқынды дамуы 2020 жылы пандемия кезінде басталды. Yandex.Music статистикасына сәйкес, қазақстандықтар ол кезде өзін-өзі дамыту, саяхаттау және музыка туралы подкасттарды, сондай-ақ жеке өміріндегі оқиғаларды немесе кітаптарға негізделген аудиосериалдарды тыңдағанды жөн көрген. Шамамен осы уақытта Find Your B, Dare, One Percent, Tamasha Zhyl - The Big Year, Random Conversation Generator - RCG Podcast сияқты отандық подкасттар танымал бола бастады. Яғни, подкаст индустриясы өте жақсы орын алады деуге болады. Біздің елде ол тек қана дамып келеді, сонымен қатар бүкіл әлем сияқты танымалдылыққа ие болуда. Подкаст жасау: неден бастау керек? Сіз өзіңізге үш негізгі сұрақ қоюыңыз керек: 1) Бұл жеке немесе корпоративтік подкаст па? Подкаст жасамас бұрын, оны кім үшін және не үшін жасағыңыз келетінін нақты түсінуіңіз керек. Адамдарға бизнес, кейбір жұмыс сәттері туралы айтқыңыз келсе, сізге корпоративтік подкаст қолайлырақ. Жеке брендті немесе қандай да бір аймақтағы кәсіпқойды алға жылжытсаңыз, жеке подкастты жазыңыз. 2) Подкаст қандай аудиторияға ие болады? Бұл сіздің мақсаттарыңызға байланысты. Әрбір тақырып, әрбір баяндамашы, тіпті әрбір сұрақ – бәрі сіздің жаһандық мақсаттарыңыздан туындауы керек. Қазақстан Орталық Азиядағы подкаст көшбасшысы, CABAR.asia (Central Asia Analytics) сарапшылары мұны аймақтағы ең жақсы қамту және интернет жылдамдығымен байланыстырады.Подкасттар Қазақстанда бірнеше жыл бұрын пайда болды және танымалдықтың қарқынды өсуі пандемия кезінде болды. Соңғы бір жылда ең көп подкасттар іске қосылды. Оның үстіне формат жаңа болғандықтан, билік тарапынан цензура іс жүзінде жоқ. Ең танымал подкаст пішімдері 2-3 хостпен сұхбат және сұхбаттық подкасттар болып табылады. Тақырыптар өте әртүрлі: білім беру мен өзін-өзі дамытудан экология мен гендерлік мәселелерге дейін. Әзірге баяндама подкасттар жоқ. Көптеген подкасттар орыс тілінде жасалады, қазақ тілінде өкінішке орай аз, бірақ оларға сұраныс көп. Жергілікті сарапшылар қазақ тіліндегі подкасттардың үрдісі әлі де жалғасады деп есептейді. «Тамаша жыл» жеке тұлғаның дамуы мен өнімділігі туралы қазақ тіліндегі алғашқы подкасттардың бірі. Оны Сүлеймен Демирел атындағы университеттің экономика пәнінің оқытушысы Талшын Тоқыжанова ойлап тауып, іске қосты. Талшынның айтуынша, оның тыңдармандары 25-35 жас аралығындағы тыңдармандар. Әрбір эпизод 500-ден 3000-ға дейін тыңдалым жинайды. Қазіргі уақытта қазақстандық подкастердің басым көпшілігі подкаст жасауды табыс табу құралы ретінде емес, хобби ретінде қабылдайды. Еліміздегі тұңғыш «Толқын» подкастинг орталығының негізін қалаушы Елдар Құдайбергенов бұл пікірмен мүлдем келіспейді.«Мен Қазақстанда подкастты монетизациялау мүмкін екенін растаймын. Бірақ әзірге олар эпизодқа қысқа аудио жарнамаларды енгізгенде бүкіл әлемдегі сияқты емес. Тапсырыс беру үшін подкаст жасау арқылы ақша табамын. Саналы әке - бұл толық демеушісі бар подкаст, менде кеңесші немесе дыбыс инженері ретінде әрекет ететін басқа подкасттар бар. «Саналы әке» подкаст БҰҰ Халық қорының (UNFPA) қолдауымен жасалған. Бұл подкаст шамамен 20 мың рет тыңдалды, екі маусымы шықты»,- дейді Елдар Құдайбергенов.2020 жылы Елдар подкастерлерге арналған қазақ тілінде тегін онлайн курсын ашты. Курсқа 50-ге жуық адам жазылып, 10-ы бітіріп, өз подкасттарын құрды. Енді сол курсты орыс тілінде де құруды жоспарлап отыр. Yandex.Music сауалнамасына сәйкес, респонденттердің 69%-ы подкаст қосымшасын ұнатады, ал «Ас үйдегі әңгіме» форматы ең көп тыңдаушыларды жинады. «Тақырыпты жалғыз айтсаң, ол өте қызық – өз ойыңды жеткізесің. Бұл жағдайда сіз блогер, ғалым немесе белгілі бір саланың маманы болуыңыз керек, сондықтан сіз үшін подкаст күрделі және көлемді ойды жеткізе алатын байланыс арналарының бірі болып табылады. Қолыңызда мәтін болған жағдайда, кейбір маңызды ойларды сол жерден оқи аласыз. Ең қиын пішім - екі әңгімелесуші болған кезде, өйткені бір-бірінің көзіне қарау керек, диалогқа дайындалу керек. Сіз қонақты тыңдайсыз - қонақ сізді тыңдайды. Үш адаммен жазғанда, бұл ең қызықты формат. Осы сәтті еңсергенде, қашықтық қысқарады және сіз достар ретінде емес, пікірлес адамдар ретінде жазуға отырасыз », - дейді подкастер. Соңғы кездері салалық форумдар мен іс-шараларда қадірлі сөз жиі айтыла бастағанына қарамастан, қазақстандық БАҚ үшін подкастинг дерлік зерттелмеген аумақ болып қала береді. Ал редакторлар бұл ғажайып дүниені енді ғана ашса, әуесқойлар бұл жанрды көп жылдар бойы меңгеріп келеді. Бұл жолдардың авторы эксперимент жасауды шешті және бір апта бойы құлаққапты киіп, отандық подкасттардың соңғы эпизодтарын тыңдап, олардың қандай құбылыс екенін түсінуге тырысты. Мен қазақстандық подкасттар әлемімен танысуымды осы бизнестің ардагерлерінен бастауды жөн көрдім – FindYourB подкастының («Батырды өзіңнен тап») бірінші бөлімі 2017 жылдың маусым айында жарық көрді. Көз контурлағышындағы жағымды әйел дауысы менің қайда екенімді тез көрсетеді, заманауи адамның барлық «қасіреттерін» тізіп, мені емдік уақыт өткізуге дайындайды. Қайта оралуын авторлар белсенді түрде насихаттап жатқан Батыр әрқайсымыздың «ішкі үніміз бен шынайы тілегімізді» бейнелейді. Келесі бөлімде қазақтың белгілі күйшісі, орындаушысы Ғалымжан Молданазар ішкі үндестікке апарар жолды тілге тиек етті. Алғашқы минуттардан-ақ бір сағатқа жуық әңгімеден классикалық сұхбат күтуге болмайтыны белгілі болды. Подкаст авторы Қайыржан Әлбазаров Молданазар шығармашылығы оның өмірінде елеулі рөл атқарғанын, қазақ мәдениетіне деген көзқарасын түбегейлі өзгерткенін бірден мойындады. Нәтижесінде, бұл субъективизм әрбір сұрақта өзін көрсетіп, тыңдаушыларға сұхбат берушінің ішкі әлемі туралы басты кейіпкерден гөрі салыстыруға келмейтін егжей-тегжейлі айтып берді. Сұрақтардың тұжырымы терең ой мен зиялылыққа талаптандырды. Жағдайдың ыңғайсыздығын Молданазардың қазақ тілінде сөйлегені әлдеқайда ыңғайлы болатыны анық, жиі қарапайым әрі қысқа жауаптары қосты. Алайда, егер подкасттың семантикалық құрамдас бөлігін елемейтін болсақ, эмоционалды тұрғыдан алғанда, шығарылым мінсіз болды: әңгіменің асықпаған мұңды үні, фонда Молданазардың әуенімен жомарттықпен хош иістендірілген, шынымен де медитациялық релаксацияға ықпал етті . Иә, бұл сізге ыдыстарды жууды немесе киім үтіктеуді жеңілдететін подкаст емес екені сөзсіз. Бір қызығы, мен келесі күні медитация туралы көбірек білуім керек еді. Ол туралы Данияр Әбенов пен Жанара Рахметова подкасттың келесі бөлімінде талқылады. Жігіттердің идеясы қарапайым болса да, тамаша – тыңдаушыларды «өз өмірінің әртүрлі элементтерін кем дегенде 1%-ға жақсартуға» ынталандыру.Идеяны жүзеге асыру үшін дәстүрлі форма таңдалды: Данияр сұхбат беруші, ал Жанара сарапшы болды. Айтпақшы, подкаст авторларының бұл рөлдерді неліктен алғаны мен үшін жұмбақ болып қала берді: олардың медициналық, рухани және тіпті жеке ерекшеліктері туралы ештеңе естілмеді. Алайда Жанара медитацияға өмірінде саналы түрде келгенін мойындады. Бірақ ол өз тәжірибесі туралы айтудың орнына, ол 34 минуттық подкастты тақырып бойынша көркем емес әдебиетке егжей-тегжейлі шолу жасауға арнады. Сөйлеуінің жылдам қарқынына қарағанда, ол подкастты жазуға бөлінген уақытты өтеуге тырысты. Кейде жолдасының сұрақтары өзіне қажет болғандай керек болып көрінетін. Әңгімелесушілер жанды әңгіменің әсерлілігін білдіруге тырысқанымен, әңгіме репетицияланғандай болып шықты. Жоқ, жігіттер, әрине, парақтағы сұрақтар мен жауаптарды оқымады, бірақ алдау парақтарының болуы соншалықты анық оқылды, бұл тақырыптық презентацияда болғандай әсер қалдырды. Данияр мен Жанара шетелдік подкасттардың тәжірибелі екі жанкүйерінің салауатты өмір салты туралы серпінді әңгімесін тамаша ойнап, қандай да бір себептермен достық қарым-қатынасқа тән жеңілдік пен жандылықты елемеуді жөн көрді. 44-ші шығарылым болса да, болуы керек сияқты ... Жас зерттеуші Қарлығаш Қабатова осы батыл ойды іс жүзінде жүзеге асыруға бел буды. Подкасттар оның берілген бағыттағы күш-жігерінің логикалық жалғасы болды. Подкасттың әр бөлімі тақырыптық сұхбат болса, Қарлығаштың соңғы сұхбаты психолог Маргарита Өскембаевамен болды. Маман сұрақтарға жауап бере отырып, отбасындағы зорлық-зомбылық балалардың психикасына қалай әсер ететінін және оның құрбаны болған жағдайда олар қандай қорғаныс құралдарын қолдануға болатынын (жалпы, жоқ) түсіндіруге тырысты. Абстрактілі жағдайда бұл ақпараттың құндылығы, әрине, даусыз, бірақ подкаст жағдайында менде еріксіз табиғи сұрақ туындады: эпизод қандай аудиторияға арналған? Өкінішке орай, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған балалардың интернетте бұл мәселеге тап болуы екіталай. Ал қарапайым қала тұрғынын негізгі тыңдаушы ретінде қарастыратын болсақ, онда мен психологтың көршінің баласынан зорлық-зомбылықтың ықтимал құрбанын қалай тануға болатыны және бұл жағдайда не істеу керектігі туралы кеңесіне қуана құлақ асатын едім. Мұндай эпизод алыс емес деп үміттенемін. Жалпы, өткен апта маған подкасттарға қатысты өз қалауымды шешуге ғана емес, сонымен қатар оларды жасау оңай емес, бірақ қызықты екенін түсінуге мүмкіндік берді. жүктеу/скачать 53,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|