Философия, оныњ пєні, негізгі баѓыттары, функциясы жєне зерттеу объектісі

1.Халықтық педагогикадығы ақылайды дамыту құралдарын атаңыз.

2.Дүниетаным дегенімізді қалай түсінесіз.

3.Өмірлік дағдыларына қалыптастырудың халықтық құралдарын атаңыз.

4.Халықтық педагогикады ақыл-ойды дамыту жолдарын анықтыңыз.

5.Халықтық ақыл-ой тәрбиесіне анықтама беріңіз.

6.Балаларды білімдендіру, ой-өрісін кеңейтудің халықтық құралдарын атаңыз.

7.Халықтық білімдерді күнделікті өмірде қолдану әдістемесін көрсетіңіз.

1 Халықтық еңбек дәстүрлері және олардың педагогикалық мәні.

2 Еңбек дәстүрлі түрлерін үйрету.

3 Еңбек тәрбиесінің әдістері: түсіндіру, әрекет түрлерін көрсету, жаттығу, өсиет, мадақтау, тыйым т.б.

Түрлі тәрбие әдістері арқылы баланы 5-8 жастан бастап үй еңбегіне үйрету отбасынан басталған, оның барысында ата-аналар оларды тек өзі үшін ғана емес, халық игілігі үшін еңбек етуге, еңбекке құрметпен қарауға, еңбек үдерісінің қуаныш ләззатын сезініп, түсіне білуге үйретті. «Еңбек етпенген ішіп - жемейді» деген қағиданы басшылыққа алған ата-аналар балаларының мамандық алуына, «шебер» болуына қамқорлық жасады, еңбекке тәбиелейді.

Ақын Мақтымқұлы XVIII ғасырда халық даналығын жинап, баланы жастайынан еңбекпен шынықтырмаса, кейін жалқау болатындығын ескерткен. Барлық халықтарға ортақ пікір: «Қолөнер артықтық ептейді», «жігітке жетпіс өнер де аз».

Тарихта жас ұрпақты алуан түрлі еңбек іскерліктерімен, дағдыларымен қаруландырудың құнды тәжірибесі жинақталды. Халық еңбек дағдылармен қаруландыру көп уақытты, күш-жігерді талап ететін жақсы түсінді. Жұмыс істей алмаудың объективтік себептерін іздеудің қажеті жоқ. Шеберлік бірте-бірте табанды еңбек арқылы келеді. Еңбектің нәтижесі санада ойластырылады. Еңбек ету оңай шаруа емес, сондықтан халық: «Нәзіктікке емес, қиындыққа үйрен» деп кеңес береді.

Еңбекке байланысты кісінің соры – жаман әдет, жат мінез, еріншектік, жалқаулық. Халық еңбектен жалықандары, жалқауларды, жеңіл жұмыс іздегендерді, біреудің еңбегімен күн көргендерді, өз еңбегінің нәтижесін ойламайтындарды да күлкі етеді, сынайды: «Еріншектің ертеңі бітпес», «Жалқау күн батарда жұмысқа кіріседі», «Жалқау бір жұмысты екірет жасайды, тікесінен тұрып ұйқтайды , отырып жұмыс істейді», «Арам тамаұтың тамаұ ішу, ұйқтау, керісу сияқты үш жұмысы бар».

2 Еңбек дәстүрлі түрлерін үйрету.

Балалар үлкендерге көмектесе және олардың өнегелі істері, шеберлік дағдырларын қабылдай отырып, үнемі табиғат аясыда жүреді, оның әсемділігінен ләззат алады. Балаларды еңбекке ерте араластыру олардың адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуына, көркемдік эстетикалық талғамдарының жетілуіне, дене бітімдерінің толысып дамуына, сонымен бірге халықтың мәдени мұрасына аялы көзқарасын арттыруға жәрдемдеседі. Ер баламен қыз балаға берілетін еңбек тәрбиесінің бірдей еместігі. Қазақ халқы ежелден ұл бала мен қыз баланың тәрбиесін өз ара бөлісіп алған. Ұлды мал бағуға, шөп шабуға, жинауға, отын шабуға, аң аулауға, мытық атып, мергндңк құруға, қол өнер шеберлігңне, мал тауып, отбасы асрауға әкелерімен аталары үйретті.

Қыз баланы келіншек ана, бала тәрбиешісі отбасы ұйтқысы деп түсіндірген. Еңбексүйгіш, өнегелі болып өсуіне ерекше мән берген. Қыздар 5-6 жастан бастап үй шруашылығымен айналысты. Қыз балаларды шаруашылыққа апалары, шешесі, әжесі, ауылдық әйелдер үйретті.

Балалар үлкендерге көмектесе және олардың өнегелі істерін, шеберлік дағдыларын қабылдай отрып, сұлулығымен сусындады.

Халықтың тәрбиесінде балалар мен жастарды еңбек- сүйгіштікке тәрбиелеуге арналған әндер де, үлкендердің іс- әрекетін бейнелеп көрсететін және балаларды болашақ еңбекке баулитын ойындарда көптеп саналады.

Халық тәрбиесінде балаларды еңбексүйгіштікке тәрбиелеуге арналған үлкендердің іс-әрекетін көрсететін ойындар қолданылды. Еңбек –өмірдің тұтқасы, тіршіліктің көзі. Еңбексіз өмір жоқ. Қоғамдағы байлықтың бәрі адам еңбегімен жасалады. Осыны терең түйіп, ой топшылаған халық: «Еңбек-адамның екінші анасы», «Еңбек түбі-береке», «Жалқау аздырады, еңбек оздырады», т.б.мақал-мәтелдер арқылы жастарды еңбексүйгіштікке тәрбиелеудің ,мәнісін,сондай-ақ еріншектік, жалқаулық кісінің соры екендігін жас буынға тәптіштеп түсіндірген. Осы жайытты терең түйіп, еңбектің бейнеті мен зейнетін басынан өткізген халқымыз баланы еңбекке тәрбиелеуді отбасынан бастаған.

3 Еңбек тәрбиесінің әдістері: түсіндіру, әрекет түрлерін көрсету, жаттығу, өсиет, мадақтау, тыйым т.б.

Халық тәрбиесінде балаларды еңбексүйгіштікке тәрбиелеуге арналған үленгдердің іс-ірекетін көрсететін ойындар қолданады. Еңбек өмірдің тұтқасы, тіршіліктің көзі. Еңбексіз өмір жоқ.Қоғамдағы байлықтың бәрі адам еңбегімен жасалады.Осыны терең түйіп, ой топшылаған халық: «Еңбек-адамның екінші анасы», «Еңбек түбі-береке», «Жалқау аздырады, еңбек оздырады», т.б. Мақал-мәтелдер арқылы жастарды еңбексүйгіштік, жалқаулық, кісінің соры екендігін жас буынға тәптіштеп түсіндірген. Осы жайтты терең түйіп, еңбектін бейнеті мен зейнетін басынан өткізетін басынан өткізген халөымыз баланы еңбекке тәрбиелеуді отбасынан бастаған.

Еңбекті дәріптеу, жастарға еңбек адамын үлгі-өнеге етіп ұсыну «Аяз би» ертегісіндегі Кендебай, «күн астындағы Күнекей қыз» ертегісіндегі қарапайым қойшы баланың бейнелері арқылы берілген. Мал баққан, еңбек сүйген, қару-жарақ асынып ел-жұртын мергендікпен асырап-сақтаған қарапайым шаруа адамдарының адал еңбегі арқасында қйындық біткенді женіп шығып, мұратына жетуін баяндау арқылы халық «Еңбекпен ер көгереді, мұратына жетеді» деп отырған.

Қазақ халқы жастарды еңбекке баулығанда күнделікті кәсібінін, тұрмыс-тіршілігіне байланысты төрт түлік малды бағып-қағуды, аң аулап кәсіп етуді ойластыруған. Аңның жүнін, етін, терісін күнделікті тұрмыста керегінде жаратқан.

Балалар кәсіптік жұмысқа дәстүрлі тәжірибе арқылы үйренеді.

Қазақ халқы ғасырлар бойы мал күтудің рәсімдерін қастерлеп қалыптастырған. Өйткені жартыдай көшпелі халықтың тіршілігі мал өсірумен тікелей байланысты болды. Мал күту әрекетімен малды сүю, оны қадырлеу, бағу арқылы кәсіптік әдептілік қалыптасып, дәстүрге айналған. Түйенің пірі – Ойсылқара, сиырдың пірі – Зеңгі баба, жылқының пірі – Қамбар ата деп, сол пірлерді ұстанып, төрт түлікті күтуді қасиетті іс – әрекет деп таныған. Қазақ халқы төрт түлік ішінде жылқымен түйені ерекше қастерлеген.

Шөлге шыдамды, төзімді жүк көтергіш мал – түйе малы көшпелі халқымыздың керуен кемесі. Інтек, бота, тайлақ, буыршың, бура, атан түйе, нар, қоспақ, үлек деп аталатын түйенің әрбір тегіне лайықты күтім керек. М/ы: жас бота кәдімгі нәресте сияқты. Оны туған кезден бастап ауыздандырып, аялап өсіру қажет. Ботаны нәрестедей сүйіп қамқорлыққа алу – отбасы мүшелерінің қасетті борышы. Інгенді уақытында сауып шұбат ашыту – парыз. Шұбат – әрі тағам, әрі сусын, әрі дәрі. Түйенің шудасы - ең қымбат киім тігуге ең төзімді ұлтандық ж/е тоқымдық, т.б. қайыс жасауға пайдаланады.

Еңбек тәрбиесінің негізгі саласы-баланы кәсіпке үйрету: мал бағу, егін салу, сәулет өнеріне үйрету, халық қастерлеп, жоооары бағаланған ұсталық кәсіп, зергерлік, тоқымашылық, құсбегілік. Атакәсіп-атадан балаға ауысып келе жатқан тіршілік мұрасы, мұрагер жалғастыратын дарынды әрекет. Өмірде «Атадан бала туса игі» деп, халық ата дәстүрін жалғастыру ұрпақ парызы екенін ескереді. Егер атаның ұрпағы кәсіптік игі дәстүрлерін жалғастыра алса, ол ата-бабаның аруағын сыйламаған нақұрыс ретінде жеккөрінішті болып, қарғысқа ұшырайды. Егер атакәсіпті қадірлемеген болса, ондай ұрпақты халық « ата жолын бұзған», «жақсыдан жаман туған көргенсіз» деп іске алғысыз еткен.

Жасөспірім жалындаған жігерімен кәсіп тыңдай бастағанда-ақ, халық ең әуеді оның атакәсіпке бейімделген жақсы нышан деп бағалайды. Әрине, атакәсіпке күнкөріс әрекетінің барлығын жатқызуғак болмайды. Халық қоғамда ерекше пайдасы бар, елдің тән азығы мен жан азығына үлкен қосатын кәсіпті «атакәсіп» дейді. Ұсталық, зергелік, саяткерлік,тігіншілік- қыр-сыры мол, халық қастерлейтін атакәсіпкер.Халық, әсіресе мамандыққа байланысты атакәсіпті ұрпақтың одаң әрі жалғастыруын адамгершілік парыз деп есептейді. Сондықтан да, ұста ұрпағын қаршадайынан ұсталыққа баулиды, зергер зергерікке үйретеді, сәулеткер өзінен асқан сәулетші ұрпағым болса екен дейді.