184
А дыбысынан еріндерді алға жылжытып тілді артқа қозғалту арқылы
о
дыбысын айтқызамыз; еріндерді алға (піл тұмсығы тәрізді) қатты жылжыту
және тілдің ауыз қуысына терең орналастыру арқылы
у дыбысын қоямыз.
Э дыбысынан, ауыз ұрттарын тартып ауыз қуысын жіңішкерту арқылы
и
дыбысын жасаймыз.
И дыбысын
пи-пи буындарын айтқызу арқылы
еріндерді жылжытып
ы дыбысын жасаймыз.
Л дыбысын
ы дыбысынан қою үшін тілдің ұшын тістер артына тығып,
Ль
дыбысын –
й дыбысынан, тілдің ұшын тістер артында ұстап айтқызуға
болады.
Дауыстылардан
м, н дыбыстарын айтқызуға болады. Себебі, жұмсақ таңдай
оларды айтқан кезде төмен түсіріледі де , мұрын арқылы айтылады. Кез
келген дауыстыны айтқан және сол кезде жұмсақ таңдай төмен түсіп, еріндер
қосылуы дауысталған ауа ағының мұрыннан жібереді; бұл айтылуды
тактильді сезіну арқылы түзеткенде
М дыбысына қол жеткіземіз, ал
м
дыбысынан дыбыс айту мүшелерінің қалпын өзгертіп (тілдің ұшы жоғарғы
күрек тістерге тіреледі)
н дыбысына қол жеткізуге болады.
Осыған сәйкес
и дыбысынан
мь, нь дыбыстары жасалады. Й дыбысы
зь
дыбысынан, тілдің артқа қарай жылжыту арқылы қойылады, және
и
дыбысынан
аи, ои буындарын
и дыбысын қысқа айту арқылы қоямыз.
Барлық айтылғандар №1 сызбаға жазылады (20 сурет). (үзіліссіз сызық
дыбыс айту ұзақтығын, пунктир сызық – қысқалығын көрсетеді). №2 сызба
(21 сурет) екі бөлімнен тұрады: жоғарғы және төменгі. Жоғарғы бөлімде
барлық қатаң дауыссыздар, ал төменгіде барлық ұяң дыбыстар көрсетілген.
Бұл бөлімдердің әрқайсысы 4 көлденең қатардан тұрады. Жоғарғы екеуі –
артикуляцияның күрделену қағидасы бойынша орналасқан барлық қатаң
фрикативті дыбыстардан құралады.
Бастапқы
ф, ф’ дыбыстары созылып айтылады. Басқа екі қатар сол қағида
бойынша барлық үзілмелі қатаң дыбыстардан құралады; бастапқы дыбыстар
Достарыңызбен бөлісу: