II ТАРАУ. СӨЙЛЕУ ТІЛІ БҰЗЫЛЫСТАРЫ ЖӘНЕ ТҮЗЕТУ

 

Дислалия  («dis»-бұзылу,  «lalia»-сөз)  –  бұл  сөйлеу  тілінің  бұзылуының 

едәуір  тараған  түрінің  бірі.  Осы  бұзылыстың  ең  негізгісі  -  сөйлеу  тіліндегі 

дыбыстардың  айтылуының  бұзылуы.  «Дислалия»  деген  терминді  Еуропада 

ең  бірінші  болып  Вильнюс  университетінің  профессоры,  дәрігер  И.Франк 

еңгізген  деп  саналады.  1827жылы  шыққан  монографиясында  бұл  терминді 

барлық  жалпы  этиологиясы  әр  түрлі  дыбыс  айтуының  бұзылуын  атаған. 

Кейін  19  ғасырдың  30-шы  жылдары  Р.Шультес  осы  терминді  қолданған. 

Бірақ 

ол 

терминмен 

артикуляциалық 

аппарат 

ауытқушылықтарының салдарынан дыбыс айтудың бұзылыстарын атады. 

В.Олтушевский  деген  зерттеуші  дислалияға  керісінше,  артикуляциялық 

аппарат  мүшелерінің  ақаулықтарынан  емес,  басқа  себептерден  болған 

дыбыстардың бұзылуын жатқызды. 

20  ғасырда  әр  түрлі  авторлар  дыбыс  айтудың  бұзылыстарын  әр  түрлі 

атаған.  Мысалы:  Ф.  Ф.  Рау  –  «фонемалардың  айтылуының  бұзылуы», 

О.В.Правдина  -  «дислалия»,  М.  Е.  Хватцев  –  тіл  мүкістігі  («косноязычие») 

деп атаған. 

Дислалия  –  сөйлеу  тіліндегі  дыбыстың  айтылуының  дербес  бұзылуы.  Ол 

дыбысты  алмастыру,  дыбысты  айтпай,  тастап  кету,  бұрмалап  айтумен 

белгіленеді. Грамматикалық құрылысы және сөздік қоры жеткілікті денгейде 

болады (Ф.Ф.Рау). 

тіліндегі  жиі  кездесетін  дыбыстардың  айтылуының  бұзылуы.  Сөздік  қоры 

және грамматикалық құрылысы мөлшерде денгейде (О.В.Правдина). 

Бұл жастағы балалардың көбінесе жалғыз кемістігі болады. 

иннервациясы  сақталған  қалпында  сөйлеу  тіліндегі  дыбыстардың 

айтылуының бұзылуы (Л. С. Волкова). 

Дислалия жиі кездесетін ауытқушылық. Зерттеулер бойынша, мектеп жасына 

дейінгі  балаларда  25-30%  -  нда  (5-6ж),  мектеп  жасындағы  (1-2  сынып) 

балалардың 17-20%, ал жоғарғы сынып оқушыларында 1% дыбыс айтуының 

бұзылуы кездеседі. 

Бұл зерттеулер осы бұзылыстардың уақытша екенін дәлелдейді. Түзету 

жұмысы  арқылы,  балалардың  сөйлеу  тілінің  дамуына  байланысты,  бұл 

бұзылыстар жойылады деуге болады.  

Сөйлемнің  фонетикалық  жағын  меңгеру  дәрежесі  фонетикалық  есту 

қабілетінің  дәрежесімен  тікелей  байланысты  болады.  Фонетикалық  естудің 

 

75 

жеткіліксіздігінің  нәтижесі  ретінде  айыру  қиыншылығы,  акустика 

нышандары бойынша жақын тіл дыбыстарын ажырату болып табылады. 

Арнайы  әдебиетте  сөйлеу  тілі  үрдісіне  қатысатын  психофизиологиялық 

механизмінің  қайсысы    зақымдалғанына  қарай  дислалияның  екі  түрін 

ажыратады. Бір қатар авторлар (К. П. Беккер, М. Совак, М. Е. Хватцев, О. А. 

Токарева,  О.  В.  Правдина  және  т.б.)  сенсорлы  және  моторлы    дислалия  деп 

бөледі және дислалияны осылай ажыратуын талап етеді.  

Логопедияның  дамуының  заманауи  кезеңінде  ауытқудың  топтастырылуы 

сөйлеу  тілін  зерттейтін  әртүрлі  пәндердің  критерийлерінің  жиынтығына 

сүйенеді.  Сонымен  қатар,  логопедияда  логопедиялық  ықпалға  ерерлік 

бұзылыстардың  негізгі  белгілерін  бөлген  маңызды,  яғни  ауытқудың  түрін 

(фонематикалық немесе фонетикалық) ескеру. 

Аталған  критерийлер  бойынша  дислалияның  негізгі  үш  түрін  ажыратады: 

акустикалық-фонематикалық, 

артикуляторлық-фонематикалық, 

артикуляторлық -фонетикалық. 

жүктеу/скачать 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: