Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы

639 

Türkana HÜSEYNOVA/Türk Dillerindeki Fiil Çatılarına Genel Bir Bakış 

bu  yana  deyilmektir.  Ancak  demek  fiilinin  İstanbul  Türkçesinde  şimdiki  zaman  ve  gelecek  zaman 

çekimleri yapıldığında kaynaştırma harfi olarak kullanılan –y- demek fiilinin kökünü etkileyerek ileşme, 

iye  dönüşme  ortaya  çıkmasına  neden  olur.  Bu  sebebten  dolayı  “diyecek”  ya  “diyor”  deriz.  Zarf  olarak 

kullandığımız  “diye”  sözü  de  aynı  kurala  uyar.  Bunun  istisnası  eski  Türkçe  dep  sözünden  gelen  deyip 

(diyerek,  demek  suretiyle)  biçimidir.  Bu  kuralın  varlığı  nedeniyle  deyilmek  sözü  İstanbul  Türkçesinin 

yani resmi dilimizin kurallarına göre diyilmek olur. Ancak 18.yy’dan sonra İstanbul’da doğru biçim olan 

diyilmek sözünün yanında yaygın yanlış bir de ortaya denilmek çıkmıştır. Özellikle Cumhuriyetin ilanı, 

basın organlarının İstanbul ağzını bütün Türkiye’ye taşımasıyla denilmek bütün yurt sathına yayılmış ve 

sanki  doğruymuşçasına  kabul  görmüştür.  Oysa  denilmek  doğru  değildir.  Anadolumuzda  ağızlarda  hala 

deyilmek veya diyilmek biçimi görülür. Bundan başka Azerbaycan Türkleri doğru biçim olan deyilmek 

biçimini  kullanırken  Türkmenler  diyilmek,  Özbekler  deyilmoq,  Uygurlar  deyilmek,  Kırgızlar  delüü, 

Tatarlar  diyelü  der.  Denilmek  yanlış  olup  doğru  bilinen  bir  sözdür.  Doğrusu  diyilmektir.  Artık 

denilmekten  daha  da  bozuk  olan  denmek  biçimi  denilmek  biçiminin  de  yerini  almaktadır.  Aynı  yanlışı 

yemek  ve  koymak  fiilinde  de  yapmaktayız.  Yemek>yiyilmek  olmalıdır,  yenilmek  ya  da  yenmek  değil. 

Koymak>koyulmak  olmalıdır,  konulmak  ya  da  konmak  değil.  Doğrusu  diyilmek  olması  ve  doğrusunu 

söyleyerek diğer Türkler ile ortaklığın yakalanabilmesi nedeniyle diyilmek diyilmelidir. 

 

Oğuz 

Türkiye Türkçesi 

De-n-il-mek 

Ko-n-ul-mak 

Ye-n-il-mek 

Azerbaycan Türkçesi 

 

De-y-il-mek 

 

Goy-ul-mak 

 

Ye-y-il-mek 

Kıpçak 

Başkurt Türkçesi 

Di-y-el-ü 

Kuy-il-zı 

Aşa-l-zı 

Tatar Türkçesi 

Di-y-el-ü 

Kuy-il-dı 

Aşa-l-dı 

Karluk 

Özbek Türkçesi 

De-y-il-moq 

Qoy-il-moq 

Ye-y-il-moq 

Uygur Türkçesi 

De-y-il-mek 

Koy-ul-mak 

Ye-y-il-mek 

Dönüşlü  Çatı:  Bu  çatıda  özne  nesnenin  yerine  gelmektedir.  Yuyundu  (yıkandı)  fiilinden  sonra 

hiçbir tamlama sorusu verilemez. Yalnız öznenin sorusunu vererek işi yapanı ve üzerinde iş icra olunanı 

ortaya  çıkarmak  mümkündür.  Dönüşlü  çatı  eklerinin  esas  özelliği  kök  fiillere  eklenmesidir:  giy+in-, 

ed+in-, gez+in- vb. 

Dönüşlü  fiillerin  kullanışı  pek  iyi  tayin  edilmemiştir.  Şöyle  ki,  bu  çatının  ekleri  işteş  fiilleri 

oluşturan  bazı  eklerle  de  karıştırılmaktadır  (Jean:  1941,  s.345).  Uş-  ekleri  aslında  birer  işteşlik  ekidir, 

onları  dönüşlü  çatı  eklerinden  ayırmak  için  kullanıldığı  işleve  bakmak  gerekir:  Senin  hayırlı  bir  işe 

giriştiğini söylediler. Burada –iş- eki dönüşlülük ekidir (Zeynep: 2003, s. 552). Azerbaycan Türkçesinde 

–ş- ekinin dönüşlü çatı işlevine dair örnekler: gızış- (ısın-), sıhış- (sıkış-), yığış- (yığıl-, toplan-), dola-ş- 

vb.    Tarafsız  manalı  değ-iş-(-mek)  fiili  değ  (-mek)  fiilinden  gelir  ki,  eskiden  “karşılıklı  değmek” 

manasındadır (Jean: 1941, s. 348). Kendin üst terefindeki lepelerin rengi deyişmişdi (İsmayıl: 2005, s. 7). 

(Köyün üst tarafındaki kısımlarının rengi değişmişti). 

Oğuz Grubu 

Kıpçak Grubu 

Karluk Grubu 

Azerbaycan 

Türkçesi 

 

Gayıdış Növ 

Türkiye 

Türkçesi 

 

Dönüşlü Çatı 

Başkurt 

Türkçesi 

 

Kaytım 

Yönelişi 

Tatar Türkçesi 

 

 

Kaytım 

Yönelişi 

Özbek 

Türkçesi 

 

Özlik Nisbati 

Uygur 

Türkçesi 

 

Özlük 

Derice 

-n, -ın, -in,-un, -ün; 

-l, -ıl, -il,-ıl, -ül 

-n, -ın, -in,-on, 

-ön 

-l-,-ıl-, -il-, 

-n, -ın-, -in,- 

-l-, -il-, 

-n-, -in- 

l-, -il-, -ul-, -ül-, 

-n-, -in-, -un-, -ün- 

 

İşteş Çatı 

İşteşlik  ekleri  geçişli  fiil  kök  ve  gövdelerine  getirilerek  eylemin  iki  özne  tarafından  karşılıklı 

yapıldığını (bakış-, bölüş-, kucaklaş-, tanış-, sözleş-, buluş- vb.), geçişsiz fiillere gelerek eylemin birden 

fazla  kişinin  ortaklaşa  yaptığını  (koşuş-,  gülüş-  vb.),  ifade  eder.  İşteşlik  ekleri  geçişsiz  fiillerin  kök  ve 

gövdelerinden kendiliğinden oluş bildiren fiiller de türetmiştir (alış-, bulaş-, kokuş- vb.) (Zeynep: 2003, s. 

132). Şu örneklerde işteşlik yoktur: alış-, bulaş-, kalkış-, konuş-, uğraş-, yapış-, yanaş-, yaklaş-. Özbek 

dilbilimcisi Aglamova Muanbar’a göre işteş çatı anlamına göre de iki şekildedir: 

1) kendi aralarında işi birlikte yapma 

2) işi yardımlaşarak yapma eylemi. 

640 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

1.grupdaki  hareket  iki  veya  ondan  artık  özneler  tarafından  gerçekleşmekte  ve  genellikle,  geçişli 

fiillerden  oluşarak  onları  geçişsiz  fiillere  dönüştürür:  Ernazar  Mavlon  bilan  kuyuk  soraşdi  (Ernazar 

Mavlon ile selamlaştı).  İşteş çatıda bu anlamda geçişli fiillerin geçişsizleşmesi yönünde şu değişmeleri 

görürüz: 

a)

 

geçişli fiil geçişsiz fiile dönüşür; 

b)

 

öznelerin sayı esasen iki ve ikiden fazla olur; 

c)

 

hareketi yapan tüm nesneler eşit haklara sahiptir. 

2.  grupdaki  işi  yardımlaşarak  yapma  eyleminde  ise  özne  ile  yanaşı  ona  yardımcı  bir  özne  de 

bulunmaktadır. Burada hareketin nesneyle olan ilişkisi ise değişmez (Muanbar: s. 56). 

Özbek  Türkçesinde  Birgalik  nispati  diye  tanımlanan  işteş  çatı  eki  sadece  -ş-  ve  -(i)ş-  ekiyle 

oluşmaktadır. Sonu ünlü ile biten fiillere getirilişi, sadece de- ve ye- fiillerinde görülür (Aziz: 2012, s. 68). 

Özbek Türkçesine özel şöyle bir durum vardır: sonu –ş- ile biten bu örneklerde iki işteşlik ekinin 

üst-üste  gelmesi  söz  konusudur:  gäpläş-iş-,  koriş-iş-,  sälämläş-iş-  vb.  Çoyhorlar  allaganday  Guriya 

hagida gaplashishadi (Çay sevdalılarının bazıları Guriya hakkında konuşuyorlardı). (Otkir: 2012, s. 20) 

Kosimtoy  bilan  Tohir  özaro  maslahatlaşişdi  (Kasımtay  ile  Tahir  kendi  aralarında  danıştılar) 

(Pirimkul: 1969, s. 269). 

Özbek  Türkçesinde  ş-  eki,  bazı  çekimli  fiillerde,  işteşlik  ifadesinden  daha  çok  –lar-/-ler-  çokluk 

ekinin işlevini yapar. 

Karlug  grubunda  bu  durum,  Özbekçede  daha  çok  görülmektedir:  Dädämgä  häm  cåy  berişdi 

(Dedeme  de  yer  verdiler).  Orkadoşlarimiz  bizlarni  rancitişmaydi  (Arkadaşlarımız  bizi  rencide 

etmediler/gücendirmediler) (Tohir: 2007, s. 161). 

Karluk grubunda bu durum, Özbek Türkçesinde daha çok görülse de Uygur Türkçesinde de vardır: 

Oġrilar  ordiniñ  içige  kirip  xezine  bar  caynı  izdişiptu  (Hırsızlar  şehrin  içine  girip,  hazinenin  bulunduğu 

yeri aradılar) (Rıdvan: 1997, s. 86). 

Tatar  dilbilimcisi  Ç.  M.  Harisova  –Iş-  ekinin  Tatar  Türkçesindeki  bazı  durumlarda  etken  çatı 

anlamını da verdiğini belirtmiştir. Biz bunu sadece cümleye bakarak işteş çatıdan ayırabiliriz: hat  alışu-

mektuplaşmak, ös alışu-giyecek birşey almak (Harisova: 2006, s. 82). 

Oğuz Grubu 

Kıpçak Grubu 

Karluk Grubu 

Azerbaycan 

Türkçesi 

 

Garşılıklı 

Birgelik Növ 

Türkiye 

Türkçesi 

 

İşteş 

Çatı 

Başkurt 

Türkçesi 

 

Urtaklık 

Yönelişi 

Tatar Türkçesi 

 

 

Urtaklık 

Yönelişi 

Özbek Türkçesi 

 

Birgalik Nisbati 

Uyğur Türkçesi 

 

Ömlük Derice 

-ş-,  

 -ış-,  -iş-  -uş-,  -

üş-, -aş (-äş) 

-ş-,   

-ış-,  -iş-  -uş-,  -

üş- 

-ş-, 

-ış-, -iş- 

-oş-, -öş- 

-ş-, 

-ış-, -iş- 

-ş-, 

 iş- 

-ş-,  

-iş-, -uş-, -üş- 

Ettirgen Çatı’nın tanımlaması tüm Türk dillerinde aynıdır. En çok eke sahip çatı ettirgen çatıdır. 

Türkiye’ye  nispette  daha  doğuda  bulunan  Türk  dillerinde  ettirgen  çatı  ekleri  daha  çoktur.  Ettirgen  çatı 

eklerinin çok olmasının yanı sıra çeşitleri de çoktur ve Türk dillerinde neredeyse aynıdır. Bunu aşağıdaki 

cetvelden de göre biliriz. Ettirgen çatı eklerinin bu kadar çok olmasının nedeni bu ekin daha çok tarihi 

şeklini koruyup günümüze kadar getirmesiyle, tarihiliğini yitirmemesiyle açıklanabilir. 

Diğer Türk dillerinde bulunmayan fiil çatıları ve hakkında görüşler aşağıdakilerdir: Sadece Türkiye 

Türkçesinde  varlığı  söz  edilen  oldurgan  çatı,  Türkiye  Türkçesinde  öznesiz  meçhul  çatı,  Azerbaycan 

Türkçesinde ise şahıssız növ. 

Oldurgan çatı: Türkiye Türkçesi dışında diğer Türk dillerinden hiç birinde oldurgan çatı hakkında 

bilgi  bulunmamaktadır  veya  başka  bir  deyişle  bu  çatı  ettirgen  çatı  altında  konu  edilmektedir.  Türkiye 

Türkçesi  dışında  diğer  Türk  dillerinde  oldurgan  çatı  mevcut  olmadığı  için  yukarıdaki  cetvelimizde  de 

oldurgan çatıyı sadece Türkiye Türkçesinde gösterdik. Türk Dilleri içerisinde sadece Özbek Türkçesinde 

Özbek  dilindeki  fiil  çatılarını  özellikle  araştıran  S.  Ferdause  ettirgen  çatıyı  “Kozğatiş  daraca”  yani 

oldurgan çatı diye isimlendirmiştir (Muanbar: s. 60).  Fakat s. Ferdause oldurgan çatı ile ettirgen çatıyı 

birbirinden ayırmamıştır. Oldurgan işlevinde özne eylemin belirttiği işin yapılmasına neden olur ve arada 

herhangi bir kişi bulunmaz. Ettirgen çatıda, özne ile nesne arasında bir başka kişi bulunur: Babam bir ev 

yaptırdı  (ustaya)  ettirgen  çatı;  “Neyse,  normal  insanlar  da  varmış  burada”,  diye  söylenerek  durdurdu 

641 

Türkana HÜSEYNOVA/Türk Dillerindeki Fiil Çatılarına Genel Bir Bakış 

motoru  oldurgan  çatı.  Oldurgan  çatı  geçişsiz  fiillerden  yapıldığı  halde,  ettirgen  çatı  geçişli  fiillerden 

yapılmaktadır. Ettirgen ve oldurgan çatı dil bilgisi kitaplarında şu açından birbirinden ayrılıyor: Eyleme 

getirilen  çatı  şekli  eylemi  başkasına  yaptırıyorsa  ettirgen,  bahsedilen  işi  kendisi  yapıyorsa  oldurgan 

çatılıdır. 

Oldurgan fiiller şu eklerle oluşmaktadır: 

1)

 

–(i)t- eki ile: Eri- (geçişsiz), eri-t- (geçişli), ürk- (geçişsiz), ürk-(ü)-t- (geçişli). 

2)

 

–dir- eki ile: Bin- (geçişsiz), bin-dir- (geçişli). 

3)

 

–ir- eki ile: doy- (geçişsiz), doy-ur- (geçişli). Bu ekler fiilden fiil türeten eklerdir. 

Şahıssız  növ  veya  öznesiz  meçhul  çatı:  Sadece  Azerbaycan  Türkçesinde  var  olan  şahıssız  növ 

Türkiye  Türkçesinde  öznesiz  meçhul  çatı  tanımlaması  ile  yalnız  Zeynep  Korkmaz  tarafından 

bahsedilmiştir.  Azerbaycan  Türkçesindeki  şahıssız  növ  veya  Türkiye  Türkçesindeki  öznesiz  meçhul 

çatı’nın edilgen çatıdan tek farkı şundan ibarettir: 

1)  Edilgen  çatılı  fiiller  geçişli  fiillerden  oluşmakta,  şahıssız  növ  veya  öznesiz  meçhul  çatı  ise 

geçişssiz  fiillerden  oluşmaktadır:  yazıldı,  atıldı,  açıldı  (edilgen  çatı);  bakıldı,  gidildi,  binildi  (öznesiz 

meçhul çatı veya şahıssız növ). 

2)  Edilgen  çatıda  özne  söylenmemiş,  belirtilmemiş  olsa  bile,  cümlenin  gizli  bir  öznesi  vardır. 

Öznesiz meçhul çatı veya şahıssız növ’de ise da ise bu gizli özne yoktur: 

Bu yolda araba sürülmez (edilgen çatı); 

Bu yolda durulmaz, yürünmez (öznesiz meçhul çatı veya şahıssız növ). 

Sonuç  itibarile,  fiil  çatısının  tanımlamaları  ve  ekleri  çoğunlukla  Türk  Dillerinde  tarihiliğini 

korumuştur,  çok  az  farklılıkları  ise  onları  ayıran  özellik  olmayıp  fiil  çatı  eklerini  daha  da 

zenginleştirmiştir. 

KAYNAKÇA 

Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri, Ankara: TDK yay. 

Mirzeyev, H. (1986). Azerbaycan Dilinde Feil, Bakü. 

Pamir Dietrich, A. (2001). Rusça-Türkçe Dil Bilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara. 

Walton, G. (1965) “Voice and Transitive and İntrasitive Verbs”, American Speech, Duke University Press, s. 187. 

Aydoğdu, T. (2007). Türkçede ve İspanyolcada Fiil Çatısı, Yüksek  Lisans Tezi, Ankara, s. 75. 

Topaloğlu, A. (1989) Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken, s. 69. 

Şoabdurrahmanov, Ş. (1973). Fel, Taşkent. 

Abdurrahim, R., Yari, E. (2010), Hezirgi Zaman Uyğur Tili, Şin Jiang Neşriyatı, Urumçi. 

Hisamova, M., Galiullina, G. R., Enverova, M. H., Gafurova, A. E. (2010), Hezirgi Tatar Edebi Tili Morfologiyası, 

Kazan 2010, 

Zeynullin, M. V. (2005). Hezirgi Başkort Ezebi Tili, Morfologiya, Kitap, Öfö. 

Deniz Yılmaz, Ö. (2012). “Türkçe Kelime Çekimi Ulamları Dizgesi Üzerine: Fiil Çeki Ulamları”, Dil Araştırmaları, 

S. 11,  Ankara : s. 105-129. 

Yılmaz, S. (2014). Çatı Kavramı Üzerine, The Journal of Academic Social Science Studies, No: 26, p. 521-535. 

Deny, J. (1941) Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), İstanbul: s. 345. 

Şıhlı, İ. (2005). Deli Kür, Bakı: Şerg-Gerb, s. 7. 

Aglamova, M., Ozbek Tilida Nisbat Kategoriyası, Taşkent: Fan Neşri, s. 56. 

Hoşimov, O. (2012) İkki Eşik Orası, Taşkent: Şark Naşriyot, s. 20. 

Kodirov, P. (1969) Yulduzlu Tunlar, Taşkent: s. 269. 

Malik,T. (2007) Şeytanat, C. 1, Taşkent: s. 161. 

Öztürk, R. (1997). Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Ankara: s. 86. 

Harisova, Ç. M. (2006). Hezirki Tatar Edebi Tili Morfologiyasinnen Lekçiyaler, Kazan:  s. 82. 

Ümit, A. (2014). İstanbul Hatırası, İstanbul: s. 143. 

 

 

642 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 

ANAR RIZAYEV’İN ESERLERİNE SOSYOLOJİK BAKIŞ  

Yrd. Doç. Dr. Ummühan TOPCU



 

Özet:  Yansıtma  teorisine  dayanan  geniş  birikim  edebi  eserin  sosyal  çevreden  bağımsız  okunamayacağını 

savunur. Farklı teorilerle bu anlayış büyük oranda aşılsa da yazarın çağına tanıklığı tartışılmaz bir kabuldür. 

Bu  görüşü  yaşatan,  yazarlar  ve  yazma  biçimleridir.  Anar  Rızayev  bu  yazarlardan  biri.  Onu;  eserleri, 

karakterleri,  yazma  biçimleriyle  içinde  bulunduğumuz  çağın  gerçekliğinden  bağımsız  düşünmek  mümkün 

değil.  Türkiye  Türkçesine  aktarılmış  eserleri  sınırlı;  coğrafya  ve  sözü  edilen  toplumsal  gerçeklikler 

yaşadıklarımızdan kısmen farklı olsa da anlattığı insanlar, kurumlar, değerler hem tanıdık hem çağdaştır. Bir 

yanıyla evrensel insan gerçekliğine diğer yanıyla sosyolojiye dokunur.   

Sosyolojik  bakış,  eserin  gerçeklikle  kurduğu  ilişkiyi  sorgular.  Çalışmada  yazarın  Seçme  Hikayeler’i, 

Sıraselvilerde Bir Otel Odası, Beş Katlı Evin Altıncı Katı ve Nazar Boncuğu romanları üzerinden sosyolojik 

bir okuma denemesinde bulunulacaktır.  

Anahtar Kelimeler: Anar Rızayev, sosyolojik eleştiri, gerçeklik 

A Sociological Perspective to Anar Rızayev’s Works 

Based  on  the  reflection  theory  extensive  knowledge  defends  literary  work  cannot  be  read  independently  of 

the  social  environment.  Even  though  with  the  different  theories  this  understanding  is  largely  surpassed, 

testimony  to  the  author's  age  continues  to  see  an  indisputable  acceptance.  This  opinion  is  dwelled  by  the 

media  literacy  and  writing  style.    Anar  Tızayev  is  one  of  these  writers.  It  is  not  possible  to  think  him 

independently  from  his  works,  characters,  writing  style,  and  the  reality  of  our  time.  Although  the  works 

transferred to the Turkish language were limited, geography and social realities have said, though somewhat 

different  from  what  people  lived,  people,  institutions,  and  values  are  both  contemporary  and  familiar.  In 

addition, his works not only touch to the universal human reality but also familiar sociology.  

The sociological point of view, questions the relationship between the work and the reality. Selected Stories, 

Sıraselvilerde  Bir  Otel  Odası,  Beş  Katlı  Evin  Altıncı  Katı,  and  Nazar  Boncuğu  reading  a  sociological 

experiment over those essays are available. 

Keywords: Anar Rızayev, sociological perspective, reality 

Anar  Rızayev  çağdaş  Azerbaycan  edebiyatının  güçlü  kalemlerinden  biridir.  Türk  dünyasının 

birbirini  yeniden  keşfetme  sürecinde  Anar  Rızayev  yerel  ve  evrensel  çizgileriyle  okuyucusuna  çok  şey 

vadetmektedir.  Gözlem  ve  ironi  kabiliyetiyle  değişen  toplumsal  değerlerle  baş  etmeye  çalışan  insanı 

yakalama  becerisi;  eserlerine  sosyolojik  ve  psikolojik  bakışı  zorunlu  kılmaktadır.  Türkiye  Türkçesine 

aktarılan eserleri üzerinden yapılan bu çalışmada yazarın Seçme Hikâyeleri, Sıraselvilerde Bir Otel Odası, 

Beş Katlı Evin Altıncı Katı ve Nazar Boncuğu isimli eserleri esas alınmıştır. 

Yazarın  eserine  yansıyan  malzemenin  niceliği  dikkate  alınan  sıralamada  başlıklar  aile  kurumu, 

meslekî  dikkatler,  ekonomik  dikkatler,  siyaset  kurumu,  din  algısı  şeklinde  belirir.  Bilidi  sınırları 

içerisinde kalabilmek adına özellikle çok bilinen aile, din, başlıkları daha özet olarak değerlendirilirken 

henüz  çok  da  edebi  eserlere  girmeyen  mesleki  duyarlıklar,  siyaset  anlatımları  kısmen  daha  dikkatle 

gözden geçirilmiştir.  

Çalışmada,  veri  analizi  yöntemiyle  anlatılan  gerçekliğin  yansıttığı  sonuçlar  tespit  edilmeye 

çalışılmıştır. 

Aile  ilişkileri  konusu  çok  farklı  yönleriyle  Anar  Rızayev’in  hemen  bütün  eserlerinde  yer  alır. 

Evlilik ve aşk algıları, sadakat, ilişkilerde yaş farkı, umutsuz aşklar, yalnız insanlar yelpazesinde yazar, 

tekrara düşmeden her seferinde başka bir ayrıntıya odaklanır…  

Ailelerinin  itirazına  rağmen  kaçarak  evlenen  çiftler,    başarısızlık  ve  hayal  kırıklıklarıyla  eski 

defterleri  açmaya  başlar(DJ).  Anar’a  göre  kadınlar  geçmişi  gündeme  getirerek  problamleri 

karmaşıklaştırmaya daha eğilimlidir ve bu süreçte genelde erkek mağdur olur.  

Aşk özellikle yaşanamamış Anar için bir mutsuzluk kaynağıdır. Gençlikte kaybedilmiş bir fırsatın 

orta  yaşta  hiç  olmadık  bir  yerde  yankılanması;  arkadaşının  kızında  yeniden  sevebilme  ihtimalini 

muhasebe eden bir erkek üzerinden (Taksi ve Vakit’te) veya hiç sevgilisi olmayan bir yanlış anlamanın 

peşine takılıp hayal kırıklığı yaşamayı bir kız üzerinden anlatır (Sevgililer Gününe Özlem).  

                                                      



 

Başkent Üniversitesi Eğitim Fakültesi, ubtopcu@baskent.edu.tr 

644 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Ekonomik  güç  evlilikler  için  en  büyük  sınavdır:  Bazen  evliliğin  aileler  arsında  bir  gösterişe 

dönüşmesinin  dar  gelirliler  üzerinde  yarattığı  baskı,  bütün  bir  romanda  sürükleyici  bir  güç  olarak 

kullanılır(Sıraselvilerde Bir Otel Odası).  

Aynı  sebeple babasından utanan  gençler,    hayata  yenik  başlarlar.  Bunu  bilen  ailelerin  üzerindeki 

baskı  kendiliğinden  katlanır.  Dante’nin  Jübilesi’nde  bu  şartlarda  babasıyla  aynı  yerde  çalışan  bir  oğul 

vardır;  babasının  çocuk  oyunlarında  seslendirme  yapmasından  rahatsız,  onun  olduğu  günlerde  ortalara 

çıkmaz. Bazı insanlarsa inadına bu süreci daha da çekilmez hâle getirmeye uğraşır gibidir.  

Evlilik  böyle  durumlarda  gençler  için  korkutucudur.  Öte  yandan  aileler  gençlerin  bu  hayati 

kararlarında  önde  durmaya  onlar  adına  karar  vermeye  fazlaca  eğilimlidir.  Beş  Katlı  Evin  Altıncı  Katı 

böyle bir süreci bütün detaylarıyla aktarır. Sonuç, her aşamada mutsuz ilişkiler… 

Evlilikte  aldatan  kadın  (Beş  Katlı  Evin  Altıncı  Katı,  İyi  Padişah’ın  Masalı)  yazarın  daha  çok 

dikkatini çekmiş gibidir. Erkekler daha çok bekâr ve özgürdür. İlginç olan bu özgürlüğün mutluluk olarak 

ifade bulmamasıdır. 

Yaygın olarak işlenen aile bağlarının zamanla zayıflaması ve insanların yalnızlığı da hikâye konusu 

olur. (Geçen Yılın Son Gecesi) 

Sanal  aşkların  ilk  örnekleri  de  hikâyelerde  görülür.  Bir  şakayla  başlayan  rastgele  telefon 

numarasında  bir  kadınla  eğlenmek  niyetiyle  yola  çıkılır.  Tekrarlanan  aramalarda  kimlikler  gizlense  de 

duygular daha açık ifade edilir; bu örnekte mutlu sona ulaşılır(Ben Sen O ve Telefon). 

Sadece aile ilişkileri üzerine sayfalarca yazılacak malzeme barındırmasına rağmen sözü edilenler 

tanıdıktır. Anar Rızayev’in 20. Yüzyılın gözde meslekleri üzerine ayrıntılı gözlemleri bu anlamda daha 

orijinaldir. 

жүктеу/скачать 42,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: