Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
II тарау. Антикалык, философия
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
| II тарау. Антикалык, философия
пен өлшенетін болғандықтан, қозғалыс уақыттың мөлшері болып шығады. У ақыт өздігінен ештеңе туғызбайды, жоймайды да, бірақ барлық заттар, құбылыстар бір уақытта пайда болып, жойылып жатады. Аристотельдің пікірінше, табиғи денелердің тіршілік жасау мүмкіндікте- рі бар (жасанды денелерде ондай мүмкіндік болмайды). Осы мүмкіндіктің жү- зеге асырылуы энтелихия (жан) арқылы болады. Жанның үш түрі болады: 1. Өсімдіктер жаны - жанның алғашқы және жалпы мүмкіндігі. Бұл жанның басты қызметі - өзін-өзі ұдайы өндіру жэне қоректену. 2. Жануарлар жаны олар заттардың сырт пішінін түйсіктері арқылы қабылдай алады. 3. Адамдар жаны өсімдіктер мен жануарлар жанына тән қасиеттерге қоса, ақыл-ойдың арқасында жалпылықты танып-біле алады. Бірақ жалпыны түсіну үшін, алдымен, жалқы- ны танып-білу керек. Себебі біздің сезім мүшелерімізге жалқы заттар элемі эсер етеді де, біз оларды танымның эртүрлі сатылары арқылы танып-біле аламыз. Сезімдік танымның бірінші сатысында адамдар жануарлар сияқты сезімдік түйсіктерімізге эсер ететін заттар туралы алғашқы мағлұматгар аламыз, екін- ші сатысында тэжірибелік (эмпейриа) танымда сезімдік түйсіктеріміздің қай- таланған кұбылыстарды есте сақтап қалуы арқасында оларды танып-білуімізге мүмкіндіктуады. Үшінші сатысында «өнер» (эңгіме көркемөнер, т.б. туралы емес) практикаға негізделген танымның ерекше сатысы - адамдар жеке заттарды танып қана қоймайды (тәжірибедегідей), одан гөрі тереңірек түсініп, кейбір заттарға тэн ортақ қасиеттер мен себептерін танып-біледі. Ал заттардың себептерін, болмыстың мэнін, эсіресе алғашқы бастамаларды жэне алғашқы қозғаушы күшті түсініп білу - ол ақыл-ойдың қызметі. Ондай танып-білу тек философияға ғана тэн. Аристотельдің пікірінше, адамдар - «қоғамдық жануарлар». Отбасының, қоғамның табиғи дамуының арқасында мем- лекет пайда болады. Мемлекеттің табиғаттан айырмашылығы - онда көптеген элеуметтік, т.б. қатынастардың өріс алғандығы. Мемлекет басшысы қалыптасқан қоғамдық жағдайларға сәйкес адамдарды басқаруы тиіс. Әсіресе жастарды тэр- биелеу мэселесі басты мақсат болу керек. Аристотель философиясының эсерін эллиндік-римдік, ортағасырлық, жаңа замандық жэне қазіргі философиялық көзқарастардан байқаймыз. жүктеу/скачать 20,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|