Жануар физол

 

145

азаяды. Ұлпалар капиллярларында Рсо

2

 жоғарылауы жəне рН-тың төмендеуі 

оксигемоглобиннен  оттегіні  босатып,  ұлпалардың  оны  пайдалануын 

жеңілдетеді. 

Көмір  қышқыл  газын  тасымалдау.  Зерттеулер  қан  құрамында  көмір 

қышқыл  газының  тек  қана  2,7  көлем  пайызы  еритінін  көрсетті.  Оның  4-5 

пайызы  гемоглобинмен  қосылыс  түрінде  тасымалданады  да,  негізгі  бөлігі 

бикарбонаттарға  айналады.  Көмір  қышқыл  газының  қанда  еріген  бөлігі 

тыныс пен қан айналымын реттеуде, капиллярлардағы алмасу процестерінде 

зор рөл атқарады. 

Көмір  қышқыл  газы  ақырғы  ыдырау  өнімі  ретінде  торшаларда  түзіледі. 

Оның  қысымы  торшаларда  с.б.  60  мм,  ал  капиллярлардың  артериялық 

ұшында  40  мм  шамасында  сақталады.  Қысым  айырмасына  сəйкес  көмір 

қышқыл  газы  ұлпалардан  қанға  өтеді  де,  капиллярлардың  веналық  ұшында 

оның үлес қысымы ұлпадағы деңгейге жетеді. 

Қан  плазмасынан  көмір  қышқыл  газының  негізгі  бөлігі  эритроциттердің 

ішіне өтіп, онда көмір қышқылы түзіледі (59-сурет). Бұл процесс 1932 жылы 

Мелдрум мен Рафтон ашқан  

 

 

 

58-сурет Гемоглобиннің оттегімен қанығуына əсер ететін факторлар: 

 

146

1-қанның  əрекетшіл  ортасы;  2-тұздың  деңгейі;  3-температура;  4-көмір 

қышқыл  газының  мөлшері;  абсцисса  бойында  –  оттегінің  үлес  қысымы 

(с.б.,мм),  ординат бойында - пайызбен бейнеленген қанығу деңгейі  

карбоангидраза  ферментінің  əсерімен  жүреді.  Карбоангидраза  күшті 

катализатор.  Ол  СО

2

-нің  мөлшеріне  қарай  көмір  қышқылының  түзілуін,  не 

ыдырауын жылдамдатады. 

Н

2

О + СО

2

      Н

2

С0

3

 

 

 

 

                    Н

2

СО

3

       Н

+ 

+ НСО

3

- 

Эритроцитке  өткен  СО

2

-нің  Н

2

СО

3

- 

-ке

 

тез  айналуына  байланысты  торша 

ішінде  НСО

3

–

  ионының  концентрациясы  жоғарылайды  да,  ол  плазмаға  өте 

бастайды.  Олардың  орнына  плазмадан  эритроциттерге  хлор  ионы  өтеді  де, 

плазмада натрий иондарының мөлшері артып, олар NаНСО

3

 түзеді. 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

                 

  

                             

                          

59-сурет. Көмір қышкыл газын тасымалдау: сол жақта – СО

2

-нің ұлпадан 

қанға өтуі, оң жақта СО

2

-нің қаннан өкпеге өтуі. 

 

Аталған  процестермен  қатар  ұлпа  капиллярларында  оксигемоглобиннен 

оттегі бөлінеді де, гемоглобин қалпына келеді (“тотықсызданады”). Қалыпты 

гемоглобин  қышқылдық  қасиеті  жағынан  оксигемоглобиннен  70  есе  əлсіз, 

сондықтан ол калий иондарын босатады да, ол иондар калий бикарбонатын 

түзеді. Бұл процестерді төмендегіше бейнелеуге болады. 

КНbО

2

 + Н

2

СО

3

 = ННb + О

2

 + КНСО

3

 

Қалыпты гемоглобин нашар диссоциацияланатын қышқыл болғандықтан, 

қанның  əрекетшіл  ортасы  қышқылдық  жаққа  ығыса  қоймайды  да,  артерия 

мен вена қанының рН айырмасы шамалас дəрежеде қалыптасады. Сонымен, 

ê-ðáî-íãèäð-

 

 

147

оксигемоглобин  қалыпты  гемоглобинге  айнала  келе  өзімен  байланыстағы 

негізді  (К

+

)  көмір  қышқылына  береді  де,  көмір  қышқыл  газын  бикарбонат 

түрінде тасымалдауға мүмкіндік жасайды. Бикарбонат қан айналымның кіші 

шеңберінің  капиллярларында  кері  бағыттағы  реакцияларға  түсіп,  одан 

бөлінген көмір қышқыл газы диффузия заңдылығына сəйкес қаннан альвеола 

ауасына  өтеді.  Осыған  байланысты  қанда  көмір  қышқыл  газының  үлес 

қысымы  төмендеп,  оттегінің  қысымы  жоғарылайды  да,  оксигемоглобин 

түзіледі. 

Оксигемоглобин 

көмір 

қышқылынан 

күштірек 

қышқыл 

болғандықтан,  оның  құрамындағы  калийді  ығыстырып  шығарады.  Реакция 

мына түрде жүреді. 

ННb+ О

2                  

ННbО

2

 

ННbО

2 

+КНСО

3   

         КНbО

2

+Н

2

СО

3

 

 

                                         карбоангидраза  

                               Н

2

СО

3                  

    Н

2

О+СО

2 

 

Осы  күрделі реакциялардың  нəтижесінде  эритроциттердің  ішінде  НСОз

–

 

иондарының  мөлшері  азаяды  да,  олар  плазмадан  эритроциттерге  өте 

бастайды.  Ол  иондардың  орнына  эритроциттерден  плазмаға  хлор  иондары 

кері  шығады.  Осы  процестердің  əсерінен  қандағы    Рсо

2

  төмендеп, 

карбогемоглобин құрамындағы СО

2

 бөлініп шығады. 

Сонымен,  қанның  қызыл  түйіршіктері  құрамында  гемоглобин  мен 

карбоангидразаның  болуына  байланысты  оттегіні  де,  көмір  қышқыл газын 

да тасымалдауда маңызды рөл атқарады. 

жүктеу/скачать 9,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: