Жануар физол



Pdf көрінісі
бет122/504
Дата31.12.2021
өлшемі9,54 Mb.
#23072
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   504
Байланысты:
Zhanuarlar-fiziologiyasy Nesipbaeb

 

 

 

 

 



 

 

 



 

Тыныс  орталығы  не  рефлекс  түрінде  -  орталыққа  тепкіш  жүйкелер 

арқылы келген қозу толқындарының əсерінен, не гуморальды жолмен – түрлі 

химиялық заттардың əсерінен, қозады. Тынысты рефлекстік жолмен реттеуде 

өкпеден,  плеврадан,  көкірек  жəне  құрсақ  еттерінің  механорецепторларынан 

орталыққа келетін қозу толқындарының да маңызы зор. 



61-ñóðåт. 

Т

ûíûñтû» 



ðåôëåêñтiê 

æîëìåí ðåттåëói: 

1-äåì -ëó îðт-ëû¹û; 2-äåì øû¹-ðó 

îðт-ëû¹û; 

3-тûíûñ 

åттåðiíi» 

ìîтîíåéðîíä-ðû;  4-  iøêi  º-áûð¹- 

-ð-ëûº 


åттåðãå 

á-ð-тûí 


èìïóëüñтåð;  5-  ñûðтºû  º-áûð¹- 

-ð-ëûº 


åттåðãå 

á-ð-тûí 


èìïóëüñтåð;  6-  ê¼êåтêå  á-ð-тûí 

 

ƽëûíäû ìîéûí ìåí 



ê¼êiðåê 

á¼ëiêтåðiíi» 

-ð-ñûí 

-ë- 


ºèñ-, 

º-áûð¹--ð-ëûº  åттåðäi» 

æèûðûëóû 

т

îºт-ï 



º-ë-äû 

ä-, 


ê¼êåттi» 

ºûçìåтi  æ-ë¹-ñ-  áåðåäi. 

Îíû» 

ñåáåái 


á½ë 

æ-¹ä-éä- 

ê¼êåт 

æ¾éêåñiíi»  ÿäðîñû  ìåí 



т

ûíûñ 


îðт-ëû¹û 

-ð-ñûíä-¹û 

á-éë-íûñ 

¾çiëìåéäi.  -ë  æ½ëûíäû 

ñîï-ºø-  ìèä-í  á¼ëiï 

т

-ñт-ñ-,  тûíûñ  тîºт-ï, 



îðã-íèçì 

т

½íøû¹ûï 



¼ëåäi. 

Á½ë 


æ-¹ä-éä- 

т

-í-ó ìåí ê¼ìåêåé åттåði 



áið-ç  ó-ºûт  æèûðûë- 

áåðåäi,  ñåáåái  îë-ðäû» 

ºûçìåтií 

ðåттåéтií 

æ¾éêåëåð 

т

iêåëåé 



ñîï-ºø- 

ìèä-í 


á-ñт-ë-äû. 


 

151


Өкпе  ұлпасынан  тыныс  орталығына  рефлекстік  əсер  болатынын  1868 

жылы  Э.Геринг  пен  И.Брейер  дəлелдеді.  Кезеген  жүйке  өкпеде  екі  түрлі 

механорецепторлар түзеді. Олардың бірі өкпе ұлпасы керілгенде, екінші – ол 

солғанда  тітіркенеді.  Дем  алу  кезеңінде  өкпедегі  механорецепторлар  қозу 

толқынын  кезеген  жүйке  талшықтары  арқылы  тыныс  орталығындағы   

экспирация  лық  нейрондарға  бағыттайды  да,  инспираторлардың  əрекеті 

тоқтап, дем шығару кезеңі басталады. Ал дем шығарған кезде механорецеп- 

торлардың екінші түрі тітіркеніп, қозу толқыны инспирациялық нейрондарға 

бағытталады. 

Дем 


алдыратын 

орталықтың 

қозуына 

байланысты 

инспираторлар  жиырылып,  дем  алынады.  Сонымен,  дем  алу  рефлекстік 

жолмен дем шығаруды, ал дем шығару – дем алуды тудырады да, тыныс алу 

процесі  өздігінен  реттеліп  отырады.  Демек,  тыныс  орталығының  қызметі 

қайтарымды рефлекс принципінде атқарылады (62-сурет).  

 

 62-сурет. Дем алу жəне дем шығару процестеріне жүйкенің əсері: 



1-

 

пневмограмма;  2-  альвеолалар  саңлауының  өзгерістері;  3-  кезеген 



жүйкенің  орталыққа  тепкіш  талшығынан  жазылған  импульстер  жиілігі;  4- 

тыныс шығару орталығының

 

тыныс алу орталығына тежеуші əсері; 5- тыныс 



алу орталығынан тыныс еттеріне импульстің жіберілуі 

 

Өкпеге  келетін  кезеген  жүйкелерді  қиып  тастаса  тыныс  алу  процесі 



тоқтамайды,  бірақ  тереңдеп,  сирей  түседі  (63-сурет).  Оның  себебі  тыныс 

орталығына  өкпенің  механорецепторларынан  қозу  толқыны  келмей  қалады. 

Мойынның  екі  жағында  орналансқан  симпатикалық  жүйке  талшықтарын 



 

152


тітіркендіргенде  тыныс  жиілейді.  Осыған  байланысты  түрлі  эмоция, 

қызбалану,  шағылыстыру  процесі  тыныс  ырғағын  өзгертетін  факторлар 

болып табылады. 

Тынысты  рефлекстік  жолмен  реттеуде  күре  тамыр  мен  қолқаның 

рефлекстік  аймақтарындағы  хеморецепторлардың  да  маңызы  зор.  Гейманс 

деректеріне  қарағанда,  бұл  аймақтардың  хеморецепторлары  көмір  қышқыл 

газының  артық  мөлшерінің  əсерінен,  немесе  оттегінің  үлес  қысымының 

төмендеп кетуінің салдарынан қозса, тыныс жиілейді. 

 

 

 



 

 

 





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   504




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет