Жауапты редакторлар: ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор Р. Сыздық



Pdf көрінісі
бет84/248
Дата06.01.2022
өлшемі3,26 Mb.
#14345
түріБағдарламасы
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   248
Байланысты:
zhubaeva o khkh gasyr basyndagy kazak tili zhonindegi zertte

ЕМЛЕ ӨЗГЕРІСІНЕ 
Емлені түзу жолға қою үшін алдымен дыбыс таңбаларын 
ғылым жолымен жүйелеп алуымыз керек. 
Тілдің  (сөздің)  дыбысталуына  (естілуіне)  қатысатын 
мүшелер: өкпе, кеңірдек, көмекей, мұрын, ауыз, тіл, таңдай, 
тіс, ерін. Осылардың бірнешеуінің қатысына қарай естілетін 
дыбыс түрліше болады. 
Сол мүшелердің қатынасына (артикуляция) қарап дыбы-
старды  жүйелеуіміз,  дыбыстардың  таңбаларын  жүйелеу – 
əрине, ғылым жолы. 
Сол ғылым жолын қолданып, белгілі заңдарға сүйенсек, 
тілімізді де бұзбаймыз, емлеміз де баянды болады. Дыбыс-
тың  мүшелердің  қатысуынан  құрылыс  (физиологические) 
естілу  (акустические)  белгілері  туады.  Артикуляция – 
дыбыстардың жүгені болса, мына соңғы екі белгі ноқтасы 
деуге сияды. 
Осы негіздерге сүйеніп, дыбыстарды жүйелесек, дауыс-
ты, дауыссыз деген екі-ақ жүйесі барын көреміз. 
Дауысты дыбыстарды мүшелердің қатысуына, құрылыс, 
естілу белгілеріне қарап салыстырсақ, мына ретте болады: 
артқы
орта
алдыңғы
реті
жоғары демесін
ы
и
і
еріннің 
қатысы
жоқ
орта демесін
е
нелабиа-
лизованные
төменгі демесін
а
ə
жоғарғы демесін
у
ү
ұ
еріннің 
қатысы 
бар
орта демесін
о
ө
лабиализо-
ванные
төменгі демесін
  Бұл  негізге  қарағанда,  біздің  дыбыс  таңбаларымызда 
жарты дауысты деген жоқ болады. 


200
201
Əріптерді  жеке-жеке  атағанда,  дауыс  шығарып  тұрған 
таңбалар, жазуға келгенде дауысынан айырылып қалып, ұу, 
үу -мен астарлануы орынсыз-ақ, бір басқа екі бөрік кигізген 
сықылды болады. Сондықтан менің ойымша, «сұу», «бұу», 
«тұу» – «су», «бу», «ту» болып жазылсын. Ережеде: 1) дау-
ыссыз дыбыстардың алды, артынан киісе, созылып айтыла-
ды. Мысалы: умақ, шумақ. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   248




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет