Kazakh national pedagogical university after Abai хабаршы вестник bulletin «Тарих және саяси-әлеуметтік ғ ылымдар»

Güvenlik  alanında  İran'ın  Orta  Asya  politikasını  belirleyen  temel  faktör  -  Afganistan'dır  [15].  İran 

Afganistan'ın istikrarlı gelişiminden ve ülkede Suudi destekli dini grupların güçlenmemesinden yanadır. Nitekim 

İran 1990'lı yıllarda ve sonrasında Afganistan'da Suudi destekli dini grupların güçlenmemesi için ülkedeki farsça 

konuşan  Tacikler  ile  şii  Hazaraları  desteklediği  tahmin  edilmektedir.  Ayrıca  İran,  Afganistan'daki  terör 

örgütleriyle mücadeleyi arttırabilmek için Orta Asya ülkeleriyle işbirliğine daha fazla açılmaya özen göstermiştir. 

Genel  olarak,  İran'ın  Afganistan'daki  çıkarları  şu  şekilde  sıralanabilir:  1)  Merkezi  iktidarın  Kâbil'de  istikrarını 

sağlamak  ve  yönetici  elitler  içerisinde  Peştunlar  ile  diğer  etnik  gruplar  arasında  dengeyi  korumak;  2) 

Afganistan'dan  tüm  ABD  askeri  gücünün  çıkarılması  için  çalışmak;  3)  Suudi  Arabistan'ın  ülkeye  girişini  bloke 

etmek ve Kâbil'e Suudi etkisini önlemek; 4) Afganistan'da yaşayan Tacikler ile Hazaraların siyasi ve ekonomik 

yönden gelişimini sağlamak; 5) Afganlı şiilerin güvenliğini sağlamak ve ülkedeki sünni-şii mücadelenin artmasını 

önlemek;  6)  Aşırıcılığın  artmasına  ve  dış  oyuncuların  Beluçları  ayrılıkçı  hareketleri  desteklemesine  karşı 

koymak;7) Opiyum üretiminin artmasıyla ve uyuşturucu transitin gelişimiyle mücadele etmek; 8) İran'ın Çabahar 

limanına  transit  koridoru  oluşturmak  için  Hindistan'la  işbirliği  yaparak,  Afganistan'da  ulaşım  alt  yapısının 

gelişimini sağlamak [16].

 21 Kasım 2017 tarihinde İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani Suriye'de terörün tabanını ortadan kaldırdıklarını 

sınırları  yakınlarında  ve  özellikle  Afganistan'da  aktifleşebileceği  konusunun  tedirginliğe  ittiğini  okumak 

mümkündür.  Bu  doğrultuda  İran  askeri  birimleri  ülke  sınırları  boyunca  güvenlik  önlemlerini  ve  denetimlerini 

güçlendirmişlerdir  [18].  Ayrıca  önümüzdeki  süreçte  İran  yetkilileri  başta  Afganistan  olmak  üzere,  kendi  yakın 

çevresindeki  ülkelerle  terör  örgütleriyle  mücadeleyi  arttırma  ilişkilerine  öncelik  verebilir  ve  bu  doğrultuda 

Özbekistan'la işbirliğine daha fazla açılmak isteyebilir.  

Terör  örgütlerinin  Suriye'de  yenilgiye  uğramasının  ardından  örgüt  üyelerinin  diğer  ülkelere  yönelme 

tehlikesiyle bağlantılı olarak yorumlarsak, bunların Suriye sonrası yönelebileceği ilk iki ülke Afganistan ve Libya 

olabileceği tahmin edilmektedir [19]. Terör örgütlerinin Afganistan'da aktifleşmesinden ilk etkilenecek ülkeler ise 

Afganistan'la  sınırı  olan  üç  lâik  Orta  Asya  devleti  (Özbekistan,  Türkmenistan  ve  Tacikistan)  olabilir.  Nitekim 

bunun ilk belirtilerini Tacikistan'da gözlemlemek mümkündür. Örneğin, Tacikistan'ın güneyinde terör örgütüyle 

bağlantılı 10 kişi yakalanmıştır [20] ve aynı zamanda terör örgütünün üyeleri ülkedeki turistlere saldırmıştır [21]. 

Konuyu  Özbekistan  bağlamında  ele  alırsak,  ülke  istikrarını  ve  ekonomik  gelişimini  tehdit  edebilecek  iç  ile  dış 

tehlikelerle yorumlanabilir.  

Şavkat Mirziyoyev'in iç ile dış tehlikeleri önleme bağlamında ülke  güvenliğine dair politikası yaptığı resmi 

konuşmalarda açıkça ortaya çıkmaktadır. Örneğin, 8 Eylül 2016 tarihinde Parlamento Genel Kurulunda yaptığı 

resmi konuşmada İslam Kerimov'un belirlediği güvenlik politikası çizgisine bağlı kalacağını [22], 11 Ocak 2018 

tarihinde genişletilmiş Güvenlik Konseyi toplantısında ise ülke içi istikrarı ve güvenliği sağlamak için "Güvenli 

Şehir – Güvenli Ülke" konseptine uygun olarak "Milli Muhafız" birliğinin kurulduğuna ve dış ülkelerle askeri ile 

askeri-teknik işbirliğini arttırmak için "13 Pratik Eylem ve Yol Haritası Planı'nın" uygulandığına dikkat çekmiştir 

[23]. Diğer taraftan, 9 Ocak 2018 tarihinde Cumhurbaşkanı Mirziyoyev'in onayıyla Özbekistan'ın yeni savunma 

doktrini  kabul edilmiştir. Yeni savunma doktrininde iç  ile dış tehditler bağlamında  ülke  güvenliğini terörizmin, 

ayrılıkçı hareketlerin, uyuşturucu kaçakçılığın, ulusötesi suçların ve özellikle Afganistan'da yasal olmayan silahlı 

grupların varlığı tehdit edebileceği teyit edilmiştir [24].  

Özbekistan, Afganistan'da uluslararası terör gruplarının aktifleşerek faaliyetlerini komşu Orta Asya ülkelerine 

yaymak istemelerinden ve bunun etkisiyle bölgede istikrarsızlığa neden olabileceğinden tedirginlik duyduğu için 

[25] güvenlik bağlamında dış devletlerle işbirliğini arttırmak isteyebilir. Fakat ülkenin bu doğrultudaki işbirliği dış 

politikaya  dair  tercihlerine  ve  önceliklerine  göre  şekillenebilir.  Mirziyoyev  dış  politikada  ilk  önceliğin  BDT 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Тарих және саяси-әлеуметтік ғылымдар» сериясы, №3(58), 2018 ж. 

165 

(özellikle  Orta  Asya)  ülkelerine,  ayrıca  stratejik  ortaklık  anlaşması  çerçevesinde  Rusya  ile  işbirliğinin 

kuvvetlenmesine ve daha sonra sırasıyla ABD, Çin, Asya-Pasifik bölgesi (Japonya, Kore Cumhuriyeti), Avrupa 

(Almanya,  Fransa,  İngiltere),  Hindistan  ile  Pakistan  ve  diğer  Güney  Asya  ile  Orta  Doğu  ülkeleriyle  ilişkilerin 

gelişimine  verileceğinin  altını  çizmiştir  [26].  İran,  Özbekistan'ın  dış  politikasında  öncelikli  ülkeler  arasında 

değildir ve ülke iç ile dış tehditler bağlamında güvenliğe dayalı işbirliğini İran'dan ziyade Orta Asya ülkeleri ve 

Rusya  ile  derinleştirmek  isteyebilir.  Bu  bağlamda  önümüzdeki  süreçte  Özbekistan-İran  arasındaki  ilişkilerin 

güvenlik boyutu sınırlı düzeyde izleyebilir. 

жүктеу/скачать 9,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: