Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы


Ұ көмескі айтылса да, қалдырмай жазу керек. Ұ



Pdf көрінісі
бет126/236
Дата22.12.2023
өлшемі1,76 Mb.
#143053
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   236
Байланысты:
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы

Ұ
көмескі айтылса да,
қалдырмай жазу керек.
Ұ
тұр,
жұрт,
құм
деген сөздерде
т
-
ның
ж
-ның
қ
-ның соңынан қандай дыбыс естіледі,
 
сол
дыбыстың белгісі.
 
Бұл дыбыстың қарпін
о-
дан айыру үшін,
үстіне () қоямыз.
Ұ
-ны оқығанда һәм оқытқанда сол естілген
қалыпта айтарға тиіс” деген.
Бірақ сонда да
<ұ>
мен
<у>
-дың арасын айыру қиындығы
болғанға ұқсайды: “
у

азу,
қару,
жабу
деген сөздерде з-ның 
р
-
дың,
б
-ның соңында естілетін дыбыстың белгісі.
У-
сөздің бас
буынында қысқа һәм көмескі естіледі. 
Құрау,
құлақ,
құрғақ
де-
ген сөздер ішіндегідей. Сөздің басқа жерінде ұзын, һәм анық
айтылады. 
У
-дан 
ұ-
ны айыру керек. Қысқасы сөздің басқы буы-
нында
у
ұзын һәм анық естілсе, екі әріппен жазарға
тұура,
тұумас, буұн, бұуаз 
дегендей. (у)-ды
 
(ұ)
 
дан айыру үшін үстіне
() қоямыз. Себебі, (у) менен (ұ)-ның жазылуы ұқсас болғанмен,
айтылуы ұқсас емес” деді.
Бірақ бұған қарсы пікірлер бірден айтылады. Мысалы,
Ш.Жияшев «Ол 
ﻭ 
дыбысын орысша 
у
деп қарайды. Жоқ мырза,

.
 
еш уақытта
 у 
болмас.
 
Белгі әр заман
 в 
орнына тұрып,
 
волыс,
вагон
сықылды сөздерде жазылашақ»
 
десе,
 
А.Жанталин: «
,


(ве)
харіптерін жарты дауысты дыбыстар деп көрсетуі маған
онша ұнап жетпей тұрады. Неге десеңіз бұрыннан бізде жазы-
лып келе жатқан 
ﻭ 
(ве)
дыбысы орысшаның 
в
харпіне тура ке-
леді» дейді.
“Ал сөз ортасында, я басында анық һәм ұзын естілетін жер-
лерде екі /
ұ/
жазуға тиіс. Мысалы,
тура,
туыс
деген сөздерде.
Басқа түркі тілінде екінші
ұ
орнына
ғ
келеді. Мысалы,
туғра,
туғыш” 
деп
 
ұу,
 
үу
 
тіркесін
 
ұұ,
 
үү
 
арқылы беру керек деп топшы-
лайды. Сөз басында айтылса, екі таңба сөз аяғында қалай естіл-се
де, жалғыз /
у
/ әрпімен беруді ұсынады. Мысалы,
ашу,
ашула-ну,
тату, татулық, татуласу
.
 
Бұдан А.Байтұрсынұлының объ-ектіні
бір деңгейде, объективті түрде сипаттайтынын көреміз. Мысалы,
ашулану
деген сөздегі бірінші /
у
/ әрпі ортаңғы буын болғанмен, ол
ашу
сөзінде соңғы буында тұр деген сияқты.
192
193


Байтұрсын әліпбиін көпшілік талқылау барысында мы-
надай пікір бар: “
Бикеш,
бауыр
деген сөздердегі
и,
у
хәрпін
Ильминский бір түрлі жазса керек дейді екі харіпменен. Біздің
фаһамымызша, айтылған 
и,
у
-дың орнына екі хәріп жазу дұрыс
емес”.
Ал <
ы>, <і>
фонемаларының орфограммасы туралы ғалымның
өз сөзін тыңдағанымыз жөн: “


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   236




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет