Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы


 Л.В.  Щ ерба,  Избранные работы  по  русскому языку,  М осква,  1957,  стр .76-77



Pdf көрінісі
бет140/237
Дата31.12.2021
өлшемі5,78 Mb.
#21265
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   237
Байланысты:
akhanov k grammatika teoriiasynyn negizderi

1 Л.В.  Щ ерба,  Избранные работы  по  русскому языку,  М осква,  1957,  стр .76-77.
2  В.В.  Виноградов,  Русский  язык,  стр.36.
125


-  я   пел — я   пел  бы  — я  буду  петь  — я  спою — я   спел  бы  — поющий
-  певш ий -  спевший»  дегендерді  бір  ғана  етістіктің  граммати- 
калық  формалары  жэне  олар  бір-біріне  қатысты  (соотноситель­
ный)  деп  есептесе,  «дом — домик — домишко — домище — домина» 
дегендерді  бір ғана зат есімнің  формалары деп есептейді1.
Сонымен,  академик  В.В.  Виноградов  сөздің  лексикалық 
мағынасына  қосымша  грамматикалық  магыналарды  жамайтын 
формаларды  сөз  формалары  деп  қарайды.  Орыс тілінің академия- 
лык  грамматикасында  сөздің  формаларына  мынадай  анықтама 
берілген:  «Бір  ұғымды  білдіре  отырып,  оған  әйтеуір  бір  қосымша 
ұғымдарды үстейтін немесе ойдың бір предметінің сол сөйлемдегі 
ойдың  басқа  предметіне  эйтеуір  бір  қатынасын  білдіретін  сөздің 
барлық түр өзгерістері сөздің формалары деп аталады»2.
Қандай  бір  грамматикалық  мағына  болмасын,  ол,  әдетте, 
белгілі  бір  грамматикалық  форма  аркылы  беріледі.  Мысалы, 
етістіктің  шақ,  рай  түрлерінде  немесе  сын  есімнің  шырай 
түрінде  белгілі  бір  грамматикалық  магыналар  бар,  ол  мағыналар 
тиісті 
грамматикалық  формалар 
арқылы 
көрінеді. 
Форма, 
эдетте,  мазмұнды  білдіреді,  мазмұнсыз  форма  жоқ.  Мазмұнды 
грамматикаға  қатысты  сөз  еткенде,  грамматикалық  мағына  ес- 
керіледі  де,  форманы  грамматикаға  қатысты  сөз  еткенде,  әдетте, 
грамматикалық  форма  ескеріледі.  Грамматикалық  рай,  шақ,  жақ 
мағыналары  немесе  грамматикалық  шырай  мағыналары  эртүрлі 
жолдармен,  соның ішінде  көсемше,  есімше  формаларымен, жіктік 
жалғауларымен,  шырай  жұрнақтарымен  беріледі.  Олай  болса, 
бүлар  (көсемше,  есімше  тудыратын  формалар,  жақтық  мағына- 
ны  білдіретін  жалғаудың  түрлері,  шырай  жүрнақтары)  арқылы 
жасалган формаларды сөздің формалары  ретінде қарауға тиіспіз.
Сөздердің  өзгерген  түрлерінің  ішінен  эр  басқа  лексикалық


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   237




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет