Кіріспе лекция Зоология пәні, жануарлар әлемі
лекция Насекомдар класы – Insecta
жүктеу/скачать 2,15 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ас қорыту жүйесi
| 26 лекция
Насекомдар класы – Insecta 1.Насекомдар класының құрылыс ерекшеліктері 2. Насекомдардың систематикасы 3. Насекомдар класының негізгі отрядтары 4. Насекомдар класының суда және топырақта тіршілік ететін отрядтары, құрылыс ерекшеліктері 5.Қауым құрайтын насекомдар, олардың практикалық маңызы Насекомдар жануарлар дүниесінің ең көп тараған түрі. Насекомдар класына 2 миллионнан аса түрлер жатады. Ғылыми әдебиеттерде жыл сайын жаңа түрлер сипатталуда. Насекомдардың зерттелген түрлерінің саны басқа барлық жануарлардың белгілі түрлерінің санынан көп, ал кейбір түрлерінің, мысалы, үй шыбынының, кәдімгі масаның, көк қасқа шегірткенің т.б. особтарының санын анықтау мүмкін емес. Насекомдардың жер шарында кез келген жерлерінен кездестіруге болады. Олар негізінде құрлықта тіршілік ететін буынаяқтылар, сонымен қатар теңіз сулары мен тұщы су қоймаларында, тоғандарда, топырақ қабаттарында, ауада кең тараған. Насекомдардың арасында адамға, жануарлар мен өсімдіктерге зиян келтіретін түрлері де көп. Ыстық су қай нарларында, қарлы жерлер мен мұздарда да насекомдарды табуға болады. Ең басты ерекшелігі: денесі айқын бөлінген, бас, кеуде, құрсақ, үш жұп немесе алты аяғы бар, тек қана трахея арқылы тыныс алады және көпшілігі ұшуға бейімделген. Басы акроннан және бірігіп кеткен сегменттен тұрады. Ауыз аппараттары жақсы жетілген: кеміргіш, үгіткіш, сорғыш, жалағыш, тістеп-сорғыш т.б. Бұлшық жүйесі күрделі көлденең жолақты еттерден тұрады. Ас қорыту жүйесі толық жіктелген. Зәр шығару жүйесі – мальпиги түтікшелері, май денелері, фагоцитарлық мүшелер. Тыныс алуы кеңірдек немесе трахея арқылы. Қан айналу жүйесі жүрек және арқа қолқасынан тұрады. Нерв жүйесі туылтық құрттардіңкіндей. Миы үш бөлімнен тұрады. Дамуы екі кезеңге бөлінеді. Толық түрленіп дамитын насекомдар, Шала түрленіп дамитын насекомдар. Насекомдар класын екі класс тармағына және 33 одан да көп отрядтарға бөлінеді. Насекомдардың басы мойын бунағы арқылы кеудесін анық бөлінген. Басы акроннан және бірігіп кеткен төрт сегменттен құралады. Бірінші-интреркалярлы сегменті редукцияға ұшыраған, аяқтары жоқ. Екінші-мандибулярлы сегменттің жұп аяғы бір буынды жоғарғы жақ аппартына немесе мантибулярларға айналған, үшінші-максиллярлы сегметтің жұп аяғы буынды төменгі жақ немесе максилла-1, ал төртінші-лабильды сегменттің жұп аяғы буынды төменгі ерін немесе максилла-2 ауыз аппараттарына айнылған Насекомдардың ішінде тараканға тоқталайын: Қара тараканның денесi үш бөлiмнен: бас, көкiрек және құрсақтан тұрады Басында екi жұп көзi, бiр жұп мұртшалары және аузы болады, ал көкiрегiнде үш жұп аяқ және екi жұп қанат орналасады, денесiнiң ең соңғы бөлiгi – бунақталған құрсақ. Тараканның ауыз бөлiгi кемiруге бейiмделген. Аузын үстiңгi жағынан жоғарғы ерiндi түзетiн дара қатпарлы хитин жауып тұрады. Осы қатпардың алдыңғы жағында екi күйсеуiк болады. Таракан қорегiн тiсшелерi бар қатты хитиндi тақташа-күйсеуiкпен кемiредi. Бұдан әрi тұтқы аяқтары бар бунақтанған екi астыңғы жақ, одан соң екi жұп қармалауыштары бар астыңғы ерiн жалғасады. Тараканның дәм сезу мүшесi астыңғы жақ пен астыңғы ерiнде орналасады. Тараканның көкiрек бөлiмiнде үш бунақтары және әр бунаққа бөлiнген бiр жұп аяқтары болады. Қара тараканның аралығында қанат болмайды, ал аталығында көкiректiң екiншi және үшiншi бунақтарынан шығатын екi жұп қанат болады. Бiрақ таракан басқа насекомдар тәрiздi қанатымен ұша алмайды, тек биiктен құлап түскен кезде жерге жайлы түсу үшiн мүмкiндiк жасайды. Тараканның аяқтары жүгiргiш аяқтарға жатады. Аяғының негiзгi бөлiгi-жақсы дамыған. Жамбас жамбас ұршықпен (ортан жiлiктiң басы) ол ұзындау келген санмен, сан сирақпен, сирақ табанмен жалғасады. Табан бес бунақтан тұрады, соңғы бунағында екi тырнақшасы болады. Таракан денесiнiң үшiншi бөлiгi құрсақ. Тараканның құрсағы бiркелкi бунақтардан құралады. құрсақтың артқы ұшында аналь тесiгi болады. Тараканның көкiрек және құрсақ бөлiмдерiнiң екi бүйiрлерiн бойлай ұсақ тесiктер – тыныс тесiктерi көрiнiп тұрады. Таракан құрсағының ең соңынан түрi өзгерген аяқтарда-бунақталған екi кiшкене өскiндердi-церкаларды көруге болады, ал аталық тараканда қосымша өскiндерi – грифелькалары болады. Ас қорыту жүйесi таракан тамақ қалдықтарын үгiндiлерiн қорек етiп, жеуге жарамды азық-түлiктердi кемiредi. Аузы кемiргiш ауыз аппаратына жатады. Ас қорыту жүйесi ауыздан басталып, оған жұтқыншақ, өңеш көлемдiлеу келген жемсау, едәуiр бұлшықеттi қарынша, тұйықталған бiрнеше тармақтары бар ортаңғы iшекке жалғасады да, артқы iшекпен аяқталады. Ауыз қуысында сiлекей бездерi болады. Ауызға түскен қорегi қысқа жұтқыншақ арқылы өңешке өтедi де, жемсауға түседi. Қорек түйiрi жемсаудан қабырғасы қатпарланған, күйiс қарынға яғни бұлшықеттi қарынға барады, қарынның iшкi жағында хитиндi тiсшелерi болады. Тараканның күйiс қарнының екi бөлiгi бар: алдыңғы бөлiгi – күйiс қарынша, соңғы бөлiгi сүзгi қызметiн атқаратын бекiтпе қарыннан, қорек ортаңғы iшекте қорытылып, денеге сiңiрiледi. Ішекке мальпигий түтiкшелерi ашылатын жерден артқы iшек басталады, бұның соңғы бөлiгi кеңейiп, клоакаға айналады. жүктеу/скачать 2,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|