Міреев, Ж. Темірбеков эпидемиология Жалпы эпидемиология 1 т о м алматы жоғары аттестациялық комиссияның баспа орталығЫ 2000

(факторлары)  қажет  болады.  Мүндай  жағдайда  X  барлық  уақытта 

өзінен  кейін  У  уақиғасын тудырмайды.

Эпидемиологияда осындай бағыныиггылық жиі кездеседі.  Мыса- 

лы, қоздырғыш (X) болғанымен эпңдемиялық процестің (У) дамуы- 

на  қосымша  фактор  керек.  Халықтың  инфекцияны  қабылдагыш- 

тығы  (Z,)  жөне  керекті  берілу  механизмінің  (Z2)  іске  асуы  қажстті 

фактор болып  саналады.

2. 

X уақиғасының болуы жеткілікті, ал V-тің пайда болуы міндетті 

емес, өйткені У-тің орнына қосымша себегтгік фактор ретіңде Z уақиға 

керек болады. Бүл жағдайда X У-ті тудырады, бірақ X болмаса да, У-тің 

пайда болуы мүмкін.  Мысалы, су арқылы жұғу (X) және тагам арқы- 

лы жүғу (Z) дизентерия ауруының пайда болуының баламалы себеп- 

тері болып саналады. Осы екі себептің қайсысы болса да осы инфек- 

цияның  пайда  болуына  себепші  болады жөне  олар жеткілікті себеп 

деп есептеледі. Осыган қарамастан су арқылы қоздырғыштың жүғуы 

міндетгі жағдай емес,  өйткені осы фактор болмаган күнде де дизен- 

терияның  эпидемиясы тагам арқылы тарап, дамуы  мүмкін.

Эпидемиялық процесгің пайда болуын анықтау үшін (неге, қалай, 

қашан пайда болды деген сүраққа жауап беру үшін) оның морфоло- 

гиялық-функциялық біртүтастығын ескере отырып, жүйелік төсілмен 

зерттеу керек,  сонымен қатар оның биологиялық неіізін қогамдагы 

нақтылы  өмір  жагдаймен  байланыстыра  қарау  қажет.  Сондықтан 

эпидемиялық процестің пайда болуын, дамуын немесе тоқгауын онын 

биологиялық-экологиялық  жүйесінің  өлеуметтік  жүйемен  өзара 

өрекеттестігінің салдарынан  болады деп  қараған дүрыс.

Эпидемиялық процестің осындай жақтарын ескере отырып, оньщ 

өрбір көрсеткішін бір-бірімен байланыста қарап зертгеген жөн.  Сон- 

дықтан эпидемиялық процестің өрбір жүйелерін де бүтін жүйе ретінде 

де  қарастыру  эпидемиологиялық  ойлаудың  методологиясы  болуға 

тиісті  жөне  осындай  ж үйелік  төсіл  эпидемиологиялық  диагноз 

қоюдың нақты  бағыты болып саналады.

Осыган  байланысты  тагы да  атагг өтетін  бір  жай:  адам  өмірі  бү- 

тіндей  өлеуметтік  қүбылыс  екенін  жөне  адамның  өлеуметтік  түр- 

мысының тарихи дамуында оның биологиялық өмірінің барлық жақ- 

тарына  эсер  ететінін  естен  шығармаған  жөн.  Әлеуметтік  қоғамсыз 

адамның  еш қандай  таза  биологиялық  өмірі  болмайды.  Адамның

223

биологиялық  өмірі  өлеуметтік  жағдайдың  ішінде  өтеді,  тек  соны- 

мен  ғана  анықталады.

Осыған  байланысты  С.  С.  Гурвичтің  (1977)  мынандай  түжы- 

рымдамасын келтірейік:  “Медицина адам өмірінің биологиялық және 

өлеуметтік өзара өрекеггестігін зерттейді, яғни ол тіршіліктің биоло- 

гиялық жағына өлеуметтіх фактордың өсерін зерттейді”.  Осы түжы- 

рымның эпидемиология  ғылымьша  қатысы  бар,  өйткені  эпидемия- 

лы к  процесс элеуметтік-экологиялық қүбылыс.

Эпидемиялық  процесті  осы  түрғыдан  қарағанда  оның  мәнін, 

пайда болу себептерін тек  паразитарлық жүйеге  кіретін  қоздырғыш 

пен  иенің  өзара  әрекеттестігімен  ғана  түсіндіру,  мысалы,  “эпиде- 

миялық”  штамның  пайда  болуынан  деп  қарау  мүлдем  қате  жөне 

біржақты  көзқарас болып  саналады.

Т ага да бір көңіл аударатын мөселеге тоқталайық. Эпидемиялық 

процестің  нақты  себебінсіз,  қандай  да  қолайлы  жағдай  болмасын, 

оның  пайда  болуы  мүмкін  емес.  Егер  себеп  пен  жағдай  дөл  осы 

кеңістік пен уақытта бір-біріне дөл келсе, олардың өзара эсер етуінің 

салдарынан эпидемиялық процесс дамиды, оньщ әр түрлі көріністері 

пайда болады. Тек өлеуметтік орта ғана эпидемиялық процестің пайда 

болуына соқтырады деген  көзқарас дүрыс емес.  Эпидемиялық про- 

цесті  тудыратын  паразитарлық  жүйе  болғанда  гана  эпидемиялық 

жағдай пайда болады. Үйымдасқан адамзат қоғамыңда ғана тек адам- 

ға  төн  инфекциялар  -   антропоноздар  пайда  болды  жөне  осы  топ- 

тағы  ауруларға төн  эпидемиялық процесс  қалыптасты.

Эпидемиялық  процестің  даму  жағдайына  келсек,  экологиялық 

жүйе мен өлеуметтік жүйенің өзара өрекеттестігін қамтамасыз ететін 

факторлар  бар.  Мысалы,  табиғи  ошақтағы  паразитарлық  жүйенің 

өйтеуір  бір  жерде  болғаны  және  осы  жерде  ауруға  шалдығатын  ха- 

лықтың барлығы — эпидемиялық процестің тек пайда болу мүмкін- 

шілігі ғана.  Эпидемиялық процесс тек факторлар (жагдай)  болғанда 

ғана жөне факторлар арқылы тұрғындар (немесе осы ош аққа келген 

адамдар) табиғи ошақтағы паразитарлық жүйемен (қоздыргыш, тасы- 

малдаушы) жанасқанда  гана пайда  болады.

Эпидемиялық процестегі шексіз себеп-салдар байланысының әр 

түрлілігін  айтқанда,  біз  оның  барлық деңгейлеріндегі  -   субклетка- 

лықтан өлеуметгік экожүйеге дейінгі себептер мен нөтижелерді есте

224

үстап,  соларды  зерттеп  анықтауға  тырысамыз.  Эпидемиялық  про- 

цестің  өр  деңгейінде  осыған  сай  ішкі  себептері  болады.  Мысалы, 

организмде инфскциялық процестің пайда болуына макроорганизм 

мен  патогенді  қоздырғыштың  әрекеггестігі  себеп  болып  саналады. 

Осы  өрекеттестік  ішкі  (организмнің  ерекшелігі)  жөне  сыртқы  (ор- 

таның  ерекшелігі)  жағдайда  өрістеп  жатады.  Экожүйе  деңгейінде 

эпидемиялық  процестің  болуына  қоршаған  орта  факторларының 

әсері  мен  паразит пен  иенің әрекеттестігі,  ал  өлэкожүйе деңгейінде 

эпидемиялық процестің пайда болуына оның экологиялық жүйе мен 

әлеуметтік деңгейлерінің өрекеттеспгі себеп болады. Шын мәніндегі 

эпидемиялық процесс  осы  екі деңгейден  қүралады.

Осы  айтылған  методологиялық  принциптерді  ескерсек, 

эпиде- 

миологиялық диагноз дегеніміз  — эпидемиология лық жагдайдьщ пай­

да болу себебіне бага беру туралы жасалган түжырымдама. 

Бүл түжы- 

рымдама эпидемиялық процестің әртүрлі деңгейлерінің, оның жеке 

элементтерінің  өзара  байланысына,  бағыньшпъілығына  негізделіп 

жасалады.

Бірақ  эпидемиологиялық  тәжірибеде  эпидемиялық  процестің 

жалпы пайда болу себептерін білу жеткіліксіз. Әрбір нақты жағдайда 

эпидемиолог ең басты,  негізгі  себепті таба білуі керек.  Осы  себеіггі 

жойганда ғана эпидемиялық процесс тоқтайды  немесе тек аурудың 

спорадиялық көрінісі ғана болады. Жеке аурулардың (нозологиялық 

түрлердің) эпидемиялық процесінің себебі бір болса да, оньщ көрінісі 

өр түрлі болуы мүмкін. Сондықтан аурудьщ жеке нозологиялық түр- 

лерінің  өр  аумақта,  осы  уақытта,  өр  кезенде  өзінше  сандық  және 

сапалық  сипаттамасы  болады.  Осы  жағдайды  эпидемиологиялық 

диагноз  қоюда есте сақтау керек.

Э пидемиологиялық  диагноз  аумақтық  жағынан  қараганда 

жергілікгі (эпидемиялық ошақ), аймақтық (бір мемлекеттің ішіңдегі 

аумақтардағы халықтар) жөне  өлемдік (жер жүзіндегі халықтар)  бо­

лып  бөлінеді.  Әпидемиологиялық диагноздьщ осы түрлеріне  қарай 

эпидемиолог-маманның міндеті де  өртүрлі болады.

Жергілікті  эпндемиологиялық диагноздьщ мақсаты:

•  эпидемиялық ошақтың пайда болу себебі мен жагдайы туралы 

қорытынды жасау;

•   осы  ошақтагы  эпидемиялық  процестің  түрі  мен  қарқынын

225

анықтау  арқылы  оны  қүрту  немесе  шекарасын  белгілеу  жөне  бел- 

сенділігін  шектеу үшін  тиімді  қүжатгар  мен  өдістерді  анықтау;

•  осы  қүжаттар  мен  әдістердің  сапасы  мсн  тиімділігін  бағалау 

жөнс ошақтагы эпидемиологиялық жағдайды болжайтын жүмыстарды 

атқару.

Эпидемиологнялық  ошактың  диагнозын  коюдағы  эпидемиолог- 

тын  міндеттері:

•   эпидемиологиялық  ошақтың  жергілікті  екенін,  немесе  сырт- 

тан  келгенін  анықтау;

•   осы  ошақтағы  сырқаттанудың жөне тасымалдаушының  пайда 

болғанын, оларды бірен-саран немесе көп екенін, аурудьщ бір уакытта 

немесе  бір  кезде  пайда болғанын  анықтау;

•   сырқатганудың жалпы инфекция көзімен немесе қоздыргыш- 

тың  жалпы  фактормен  жөне  берілу  жолымен  байланысты  екенін 

немесе  байланысы жоқтығъш  анықтау;

•  ошақтың шекарасын, яғни қоздырғышпен заладданған сыртқы 

орта объектілерін (инфекцияны тасушыны қоса) және осы ошақта қоз- 

дырғышты жүқтыру қауіпінде болтан адамдардың мөлшерін анықтау;

•  қоздыргыштың пайда болуына себепкер болатын табиғи жөне 

өлеуметгік  жагдайларды  немесе  берілу  жолы  мен  факторлардың 

белсенділіктерін  анықтау.

Осы  аталған  міндеттерді  шешудің  мақсаты  —  ошақты  қүртуға 

немесе  оның  шекарасын  шектеу  мен  белсенділігін  төмендету  үшін 

тиімді  қүжаттар  мен  әдістерді  анықтауға  бағьггталады.  Кейбір  жағ- 

дайда  пайда болтан ошақ кеңейіп,  (мысалы,  су арқылы)  үлкен  эпи- 

демияға  айналуы,  сондықтан  ошақтағы эпидемиологиялық диагноз 

аймақтық диагнозға  айналуы  мүмкін.

Аймақтық  эпидемнологиялық  диагноздыц  максаты:

•   зерттеу  кезінде  осы  инфекцияның  эпидемиялық  процесінің 

ерекшеліктері туралы  қорытынды  жасау;

•   осы ерекшеліктердің болуына өсер ететін факторларды анықтау;

•   қарсы  атқарылатын  шаралардың сапасы мен тиімділігі туралы 

қорытынды  жасау.

Осының  бәрі  диагноз  қоюта  қажет  өдістер  мен  жабдықтардың 

жөне  колданылатын  қарсы шаралардың ішінен ең оңтайлысын таң- 

дап  алу жөне  эпидемиологиялық болжам жасау үшін  қажст болады.

226

Диагноз қою объектісі ғана өлемдік эггидемиологиялық диагноз- 

дың  ерекшелігі  болып  саналады.  Мұнда дүниежүзіндегі  эпидсмио- 

логиялық жағдай туралы  эпидемиологаялық қорытынды жасалады.

Эггидемиялық ошақтағы эпидемиологиялық диагноз өрқашанда 

жедел түрде жүргізіледі,  ал аймақтық жөне өлемдік диагноз қою же- 

дел жөне  өткенді шолу  (ретроспективті)  түрлерімен  жүргізіледі.

Эпидемиологиялық диагнозды осылай екі түрге бөлу эпидемио- 

логиялық жағдайды  анықтау  уақытьша  байланысты  болғандықтан, 

көп  шамада шартты болады.  Қандай жағдай болмасын  эпидемиоло- 

гиялық диагноз қою ошақ пайда болғаннан кейін атқарылады.  Ошақ- 

тың пайда болған уақытының ұзақтығына байланысты диагноз қою 

процесінде  айырмашылық  болады.  Жедел  диагноз  қоюға  аз  уақыт 

кетсе  (күн,  төулік),  ретроспективті диагноз қоюға көп уақыт кетеді 

(айлар,  жылдар).  Біршшісінде  дөл  қазіргі  эпидемиологиялық  жағ- 

дай анықталса,  екіншісіңде өткенді шолу арқылы болжам жасалады.

Сонымен, 

қауырт  эпидемиологиялық  диагноз  кою  (күнделікті, 

қолма-қол) дегеніміз белгілі бір ошақтагы белгілі бір уақыт кезенінде 

болып жатқан эпидемиология лық жағдайга теэ және дер кезінде бага 

беру. 

Ол  үздіксіз жинальш жататын деректерді талдауға  негізделген 

жөне  эпидемиялық  процестің  көрінзсін  тексеріп,  меңгеру  арқылы 

жедел шешім қабылдау үшін  қажет.

Бірақ  аз  уақыттың  ішінде  жүргізілген  бақылаудан  алынған  де- 

ректер  эпидемиялық  процестің  даму  зандылықтарын  жан-жақты 

түсінуге  толық  мүмкіншілік  бере  қоймайды.  Осыған  байланысты 

ретроспективті  төсілмсн  диагноз  қою  қажеттілігі  туады.  Нақты 

жагдайда  көбінесе  бүл  екі  өдіс  бірге  қолданылады.  Тек  сонда  ғана 

эпидемиялық  процесс неге,  қалай,  қашан,  қай  уақытта,  қай жерде 

пайда  болды  жөне  не  істеу керек дегендей  сүрақтарга толық жауап 

табылады.

Ретроспективті диагноз  (өткенді  шолу)  дегеніміэ  эпидемиология - 

лық жагдайдыц бүрын болып өпгкен көріністерін, үзақ уақыт мерзімін 

қамгу арқылы бағалау жвяе болашақта болатын эпцдемиялық процесііц 

даму  механизмдерін  болжау  болып  саналады. 

Осындай  диагноз 

қоюдың  нөтижесі  пайда болтан  ошақты  қүртуға,  өлсіретуге  немесе 

болашақта болдырмауға,  аурудың  аддын алу мен  індетке  қарсы  на- 

қты шараларды тиімді пайдалануға қажет.  Сонымен, ретроспективті

227

диагноз  (өткенді  шолу)  дегеніміз тек  бүрын  болтан  сыркаттанушы- 

лықтың  себептерін  тексеру  тана  емес,  сонымен  бірге  ол  келешекті 

шолу, алда қандай жатдай болуы мүмкін дегендей болжам жасау үшін 

қажет.  Ретроспективті  диагноз коп  жатдайда  болжам жасаута қажет 

мөліметгердің  көзі  болып  табылады  жөне  жедел  диагноз  қоюдың 

бастапқы  батыты  ретінде  пайдаланылады.

Жогарыда  корсетшгеидей,  “эпидемиологиялық  диагноз”  жене 

“эпидемиологиялық  қадаталау”  түсініктерінің  бір-біріне  қатысын 

тағы да айқындап алган жөн.  Қазіргі кезеңде эпидемиологиялық қа- 

даталау санитарлық-эпидемиологиялық станциялардың (СЭС) қыз- 

метін жоспарлау мен басқарудагы ең тиімді жөне қажет батыт болып 

саналады.  Эпидемиологиялық диагноз эпидемиологиялык жадайды 

түрақты,  керекті  батытта  қадаталау  үшін  қажет  жөне  ол  эпидемио- 

логиялық  қадагалау  жүйесінің  бір  органикалық  бөлігі  болып  есеп- 

теледі.  Эпидемиологиялық  талдауга  келсек,  ол  эпидемиологиялық 

диагноз  қоюдагы  алгашқы  кезең болып  саналады  жөне,  11-схемада 

көрсетілгендей,  эпидемиологиялық диагноздың  органикалық бөлігі 

ретінде  пайдаланылады.

Өз бетінше дайындажуга арналган сурақтар

1.  “Эпидемиологиялык,  диагноз ”  деген  тусінікке  анықтама  беріңіз,  оның 

эпидемиологиялык,  қадагалау  жумысын  атқарудагы  орнын  айтыңыз.  11-схе- 

мага  қарап,  эпидемиологиялык,  жагдайды  талдауда,  диагноз  қоюда,  қадага- 

лауда  олардың  әрқайсысының  аурудың  алдын  алу  мен  қарсы  шараларды  іске 

асырудагы орнын,  мақсатын,  міндетін айтыңыз.  Мысалдар келтіріңіз.

2.  Эпидемиологиялык,  диагноздың  клиникалық  диагноздан  айырмашылық- 

тарын атаңыз.

3.  Эпидемиологиялык,  диагноздың  методологиясына  мысалдар  келтіріңіз. 

Эпидемиологиялык, диагноз қоюда қандай сурақтарга жауап іздейміз?

4.  Эпидемиялық процестің  өрбір деңгейлеріндегі қубылыстарды  зерттеуде 

диагноз қою процесінің методологиялық негізін мысалдар келтіріп  талдаңыз.

5.  Эпидемиологиялык,  диагноздың  қауырт  жөне ретроспективны  түрлері- 

не  анықтама  беріңіз,  мысалдар  келтіріңіз,  бір-бірінен  айырмашылықтарын 

атаңыз.

228

16-mapay

ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ДИАГНОЗ 

қою

Эпидемиологиялық диагноз  қою  — эпидемиологиялық  жағдай- 

дың  мазмүнын  қамтып  көрсету төсілі жөне  оны  бағалау процесінің 

жүйелі кезеңі. Басқаша айтқанда, ол -  эпидемиологиялық деректерді 

талдау  арқылы  эпидемиологиялық  диагноз  қою  процесі,  оларды 

қорытындылау және түсіндіру (яғни олардың мағыналары мен өзара 

байланысын ашу).

“Эпидемиологиялық диагноз  қою” түсінігі соңгы  кезде  осы  ғы- 

лымның жетістігіне байланысты кең магынада да қолданылады.  Бүл 

түсінікті эпидемиялық процесті үғыну үшін тек сырқаттанушылықты 

тексеруге  ғана емес,  эпидемияның алдында  кездесетін  алғашқы  ха- 

баршыларды жөне  алдыңғы  шарттарды анықтауға да  пайдаланады.

Эгшдемиологиялық  диагноз  қою  зерттеудегі  амалдар  мен  өдіс- 

тердің жиынтығы, сонымен қатар ол нақты эпидемиологиялық жағ- 

дайды анықтап  көрсету болып саналады.

Эпидемиологиялық диагноз қою өдісін сипаттау үшін эпидемия- 

лык  процесті  зерттеу  өдістерін  (аурудың  анамнезін  жинау,  ошақгы 

тексеру, лабораториялық,  статистикалық,  экспериментгік жөне т.  б.) 

баяндау жеткіліксіз, ең алдымен эпидемиологиялық диагноз қою ба- 

рысындағы эпидемиологиялық ойлау бағьптарын, зандылықтары мен 

кезеңдерін анықтап алу керек.

Сонымен  қатар,  эпидемиологиялық  диагноз  қою  процесін  тек 

қана  жай  логикалық  міндетгі  шешу  деп  қарауга  болмайды.  Ол  өр 

түрлі  қазіргі  эпидемиологиялық  өдістерді  және  эпидемиологиялық 

ойлау аппараттарын  пайдалану арқылы  эпидемиологиялық жагдай- 

ды  зерттеу ісінде  маңызды  болып табылады.

Тәжірибе  жүзінде  эпидемиологиялық  жағдайды  бағалау  екі  ба- 

ғытта жүргізіледі.

Біріншісі  -   сырқаттанушылықтың  (тасымалдаушылық,  өлім- 

жітім) деңгейін сандық жаганан бағалау.  Мүңда эпидемиолог қазіргі 

сырқаттанушылықтың деңгейін бір кезеңдегі өткен мезгіл деңгейімен 

(жүмалық,  айлық,  жылдық)  салыстырады,  кейде  осы  көрсеткішті 

осындай  өткен  мезгілмен,  кезеңмен  талдайды  (мысалы,  осы  айды 

өткен  жылғы  осы  аймен  немесе  орташа  көрсеткіштерді  өткен  5 -

229

10 жылдармен) жөне сырқатганушылық көрсеткііііінің өскенін, түрақ- 

талғанын  немесе  азайғанын дөлелдейді.  Осы төсідцер  эпидемиялық 

процестің көрінісін ғана сипаттайды,  бірақ оны  эпидемиологиялық 

диагноз  қою  деп  атауға  болмайды.  Өйткені  қалай,  неліктен  пайда 

болганы,  яғни себептері  мен жағдайлары  зертгелмейді.

Екіншісі  —  эіщцемиялык  процестің  себеп-салдар  байланысын 

жан-жақты анықтау. Бүл эпидемиологиядағы нағыз шындықты анық- 

тайтын  зерттеу.  Ол,  өрине,  күрделі жүмыс,  бірақ ең өділ,  ақиқатты 

эпидемиологиялық диагноз қою болып саналады. Төжірибе жүзінде 

осы  екі  бағыт  Катар  атқарылады.

Екінші  бағыттың артықшылығы  мынада:

•  сырқаттанушылық  көрсеткішінің  динамикасы  тек  уақытына 

қарап қана тексеріліп қоймай, эпидемиялық процестің басқа да көрі- 

ністері зертгеледі, мысалы, науқастьщ қай жерде, қаңцай халық топта- 

рында кездесетіндігі де  сипатталады;

•  эпкдемиялық процестің  биологиялық  негізі тскссріледі,  яғни 

осы жерде таралған қоздырғыштардың биологиялық қасиетгері, олар 

тудыратьш  аурудың  клиникалық  белгілерінің  ерекшелікгері  (нау- 

қасгың  ауырлығы,  өдеттегі  түрі,  аяқталуы  жөне  т.  б.)  оның  берілу 

жолдары  мен  факгорлары жөне  осы  инфекцияға халықтың  иммун- 

дық  қүрылымы  зерттеледі;

•  қоздырғыпггың  эпидемия  арасында  таралуы  мен  сақталу 

механизмдері жөне  нақты  эпидемиялық ошақ пайда болтан  кездегі 

халық  арасындағы  таралу  жолдарына  табиғи  жөне  өлеуметтік  жағ- 

дайлардьщ  өсері  зерттеледі;

•  аурудың алдын алу мен індетке қарсы шараларды атқару бары- 

сындағы  олардың сапасы мен тиімділігі бағаланады.

Эпидемиологиялық диагноз  кою  эпидемиялық  процесс  туралы 

қорытынды  жасаумен  бітеді.  Бүл  жерде  оның  биологиялық-эколо- 

гиялық  жағына  да,  оған  өсер  ететін  табиги-әлеуметгік  жағдайына 

да,  атқарылатын  шараларға да сипаттама беріледі.

Сонымен,  өрбір  нақтылы жағдайда  осы  айтылған  күрделі диаг­

ноз кою процесі эпидемиологиялық жағдайға жан-жақты баға беру- 

мен аяқталады. Оның қорытындысы аурудың алдын алу мен індетке 

қарсы шараларды іске асыру бағытын анықтау, керек жағдайда олар- 

га  өзгерістер  енгізу  жөне  дөл  осы  болтан  эпидемиологиялық  жағ-

230

дайға  болжам  жасау,  оның  өрі  қарай даму  барысын  немесе  тоқтату 

мүмкіншіліктерін  анықтау  болып  саналады.  Оны  уақытында  жөне 

толық қойылған эіщцемиологиялық қадағалау жүмысын тиімді атқа- 

рудың,  індеттермен  күресу және  алдын  алу  шараларын дер  кезінде, 

жоғары деңгейде  іске  асырудың кілті десек те  болады.

Эпидемиологиялық диагноз  қою  процесі  алға  қойған  мақсатгы 

белгілеуден,  сырқаттанушылықтың себеп-салдарлық байланыс  заң- 

дылықтары  жөне  оның  себептік  факторлары  туралы  алғашқы  бол­

жам жасаудан  басталады.

Эпидемиолог алғашқы болжамды жұқпалы ауру пайда болды деген 

жедел  хабарды  алғаннан  кейін-ақ  жасай  бастайды.  Жедел  хабарда 

көрсетілген  кейбір  мөліметтерге  қарай  ошақты  тексеру барысында, 

лабораториялық  зертгеудің  қортындысына  сүйеніп,  алғашқы  бол­

жам дәлелденуі мүмкін  немесе басқа болжам пайда болуы ықтимал. 

Кейінгі  болжамды  дөлелдеу  үшін  тағы  қосымша  зерттеулер  жүргі- 

зіледі,  сөйтіп  негізгі  мақсатқа жету үшін  нақты  эпидемиологиялық 

диагноз  қойылады.

Диагноз қою барысындағы эпидемиологиялық зерттеулер белгілі 

бір жоспармен атқарылады.  Бүл жоспарда эпидемиологиялық белгі- 

лердің бір-бірімен өзара байланысын ескере отырып,  олардың диаг­

ноз қоюдағы мөніне қарай жөне баска да мөліметтердің жиынтығына 

сүйеніп,  соңғы қорытынды жасалады.

Эпидемиологиялық  диагноз  қою  процесінің  кезендерін  былай 

түжырымдауға болады  (14-схема):

1. Алғашқы болжам  қүру.

2.  Таңдап  алынған  болжамды статистикалық  сынақтан  өткізу.

3.  Осы инфекцияның эпидемиологиясы туралы қазіргі көзқарас- 

тың тандап алынған болжамға сөйкес келуін тексеру және себеп-сал- 

дарлық байланысгарды эпидемиялық процестің сандық және сапалық 

көрсеткшггерін салыстырмалы-ойлану төсілімен зертгеу, оньщ ішіңце:

а) сырқаттанушылықтың деңгейін салыстырмалы тексеру (науқ- 

астың деңгейін бүрынғы  уақыттағы Деңгеймен);

б)  сырқаттанушылық  көрсеткішінің уақыт  бойынша динамика- 

сын  хронологиялық төртіппен  салыстыру  арқылы  жасалған  эпиде- 

миологиялық графикті (“эпидемиологиялық қисық”) жөне бір мезгіл- 

де  пайда  болтан  сырқаттану топтарын  (ошақтары)  талдау;

231

14-с  х е  м  а.  Эпядемиологяялык, диагноз қою пронес інің  кезецдері

в)  аумақ бойынша жөне өр түрлі халық топтарындағы сырқатта- 

нудың  (ошақтардың)  бөлінуі;

г) адамдарға жұғу жағдайына қарай эпидемиялық процссгің нсгізгі 

түрі;

д) басты берілу жолына қарай эпидемиялық процестің нсгізгі түрі;

232

с)  қоздырғыштың негізгі берілу факторлары, жұқтыру орны мен 

механизму

ж)  жүқтыру қауіпіндс  болған  адамдар  аясы.

4.  Эпидемиялық  процесті  сипаггайтын  сандық  жөне  сапалық 

факторларды талдау:

а)  паразитарлық  жүйенің  қүрамдас  бөліктері  (организмде  жөне 

одан тыс болтан паразит популяциясы мен халықтың иммундық қү- 

рылымы);

б)  паразитарлық  жүйеге  өсер  ететін  қоршаған  ортаның  эколо- 

гиялық факторлары;

в) эпидемиялық ггроцестің реттелуіне эсер ететін өлеуметтік фак- 

торлар  (атқарылатын  алдын  алу  шаралары  мен  індетке  қарсы  әре- 

кеттерді  қоса алғанда).

5.  Ақырты  эпңдемиологиялық диагнозды түжырымдау.

6. Алдын алу жөне індетке қарсы шаралар туралы үсыныс жасау.

7.  Эпидемиологиялық жағдайға болжам жасау.

Әрине, бүл кезендер өрбір нозологиялық түрдің ерекшеліктеріне 

қарай өзгеруі мүмкін (мысалы, трансмиссивтік инфекцияларда қоз- 

дырғыштың берілу факторы емес,  қоздырғыштың тасымалдаушысы 

туралы  сөз болады;  аэрозольдік инфекцияларда берілу факторы  ту­

ралы  мөселені  қозғаудың қажеті жоқ жөне т.  б.).

Соңғы  кезде  клиникалық диагноз қою  үшін  өр түрлі  алгоритм- 

дер қолданылып жүр.  Бүл принципті эпидемиологиялық диагнозды 

қою процесінің кезендерін сипаттауға пайдалануга болады. Жүқпалы 

аурулардың нозологиялық түрлеріне жөне жеке топгарына эпидемио- 

логиялық диагноз қою барысында төмендегі міндсттерді шешу керек:

1.  Эпидемиялық  процесгің  аумақ  бойынша,  өр  түрлі  халықтар 

топтарының арасында және уақыт бойынша (аумақты, халық топта- 

рын,  қауіп-қатерлі үжым топтарын,  уақытын)  көрінісін бағалау.

2.  Адамның нақтылы өмір сүру жағдайын, өлеуметтік және таби- 

ғи орта факторларын (алдын алу шараларының сапасы мен тиімділігін 

қоса) анықтау, олардың эпидемиялық Процестің көрінісіне әсерін табу.

3.  Түжырымдалған  болжауды  тексеру,  сырқатганушылыққа  ду- 

шар  ететін  себеп-салдарлық байланыстың механизмдерін табу,  осы 

себептердің дөл  осы  жағдайда  індетке  қарсы  шараларды  қолдануға 

жеткілікті  екендігін дөлелдеу.

233

4. 

Сырқаттанушылықтың  жақын  арадағы  жөне  болашақтағы 

деңгейін  болжау,  қауіп-қатер  факторларының  шындығын  багалау 

(болжауды  эксперимент  арқылы  дәлелдеу),  сақтану  шараларының 

өлеуметтік  жөне  экономикалық  тиімділігін  анықтау  (шығын  мен 

пайданы  бағалау).

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: