Монография \ 3 «санат» а л м п и 1мп &5,O0 L
eMipi” гана екенш айтса, Гончаров колына калам устагандардыц шпндеп нагыз суреткерлерд1 айрыкдга багалап, езгелерше “6ip
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
| eMipi” гана екенш айтса, Гончаров колына калам
устагандардыц шпндеп нагыз суреткерлерд1 айрыкдга багалап, езгелерше “6ip гана акылмен он том жаз, 6epi6ip, элдекалай “ Ревизордагы” он адамныц айткднын айта алмайсыц” десе, Горький езшщ “ Кэсш туралы кецесшде” керкем эдебиетта, кудды “Кргамтану” деген Tepi3fli, тура “Адамтану” (“Человековедение”) деп атады. Ютап немесе симфония не туралы жазылган? Сурет немесе скульптура не туралы салынган?.. Кдндай сурак бол- сын, жауап 6ipey-aK‘ адам туралы, адамныц эсемдШ мен асылдыгы жвнтде, адам рухыныц керемет куи/i мен Kficuemi жайлы... 0нер туындысыныц бэрше ортак мазмун — адам ньщ ойы, арманы, куштарлыш, мураты; енер туыцдысыныц кандай Typi болсьш, эркайсысы ез тшнде ем1рдеп, когам- дагы адам таршштнщ мэш мен магынасын гана баяндап 86 жатады. Кез келген эдеби шыгарманыц бетш ашсак, болтаны, 1здеп табарымыз, тауып толганарымыз — адам тагдыры, адамгершшк сыры. Кене дуние кербез1 Милос Венерасынан осы кунп асбтракционистердщ кесюн-келбеттен ада мусин мусшсымактарьша дешнп айтыс пен тартыс 6ip-aK нэрсе — енердеп адам, адамгерпшик тещрепнде гана. Адам тагдыры — жазушы ушт шыгарма аркауы гана емес, GMipdi танудыц взгеше тест де: ем!рде керген ripi адамдар туралы, олардыц хал-куш, кескш-кейт туралы теб1рене, толгана ойланудан кебше суреткердщ сол адамдар eMip сурген когам туралы кезкдрасы кдлыптасады, нэти- жесшде сол когамдык, шындыкгы керкем жинакгау макса- тындагы творчестволык эрекет! басталып кетедь Мэселен, М.Горькийдщ “ Кун перзештер!” пьесасында мынадай диалог бар: Л и з а , бзшцз бшеслз, мен дерекш к дегенда жаныммен жек керем, т и т корцам содан... Соны бше тура с одер берш е д ей , меш кобалжыту ушш эдеМ ютейаздер гой деймш... Тощ-ай турыцыз... Э лп слесарь бар ма... кешме керш ее, зерем ушады. 631 6ip турль.. куцпрт, туеш ш йз K ici... кезш кердащз бе, кезш : ашу мен ыза адырайтып жiбepгeн 6ip турль.. Мен мундай кездердщ талайын анау куш... анау жакта... тобыр, топ iuiiHeH керген сеилдамш... Ч е п у р н о й . Ж е, ж э, еске туармевдз! Крйьщыз, курысын... Л и з а . Кэлай коям, умытуга бола ма сол сумдыкты!.. влдеб1р дорею, дею р сез естюем, елдеб1р кдлзарганга кв31М туссе, жаным жабыга калады! Бойымды коркыныш билейда, кез алдыма со 6ip ан Topi3fli... ашулы... ызалы... зыгыры кдйнаган... кап-кара... кара тобыр, кан жуган беттер, кумга сщбей, к ак болып уйып жаткдн кып-кызыл кан елестейда... Ч е п ур н о й. Туу, енд1 ci3 кашан талып, к\л ап тускснше крймассыз... Л и з а . А ягы мны ц астында басы жарылган бала ж т т ... жер бауырлап, жылжып барады, самайынан кдн соргалайды, желкесше кан саулап куйылады... К^анга баттаекдн басын жогары — аспанга кетередь.. Козше кез1м тусп: тунып кеткен... Аузы ашык» TiciHe дейш кдн жуып кеткен... Енда б1рде басы сы лктусш , беимен кум кдпты... Б езм ен... беимен... Осы узшдхдей Лизаныц аузымен^айтылган сумдык, шындыкгыц бэрш — “ашу мен ыза адйфайтьгп ж1берген” коздсрд1 де, “кдн жуган беттердГ’ де, зыгыры кдйнаган кап-кара тобырды” да туп-тугел Горькийдщ ез1 керген, жаны турцпге сез1нген. Бул — 1905 жылгы 9 кдцтар куш Петербургта болтан сумдык, Дэл сол жексенбаде, патша солдаттары жазыкрыз жандарга окжаудырып, Сарай аланы 87 кып-кызыл кднга боялганда, Горький ереушшлер шпнде — кешедс журген. “Басы жарылган бала жшт” Лизаньщ “аягыньщ астында” емес, Горькийдщ “аягыныц астында жер бауырлап, жылжып бара” жаткдн. Оньщ “тунып кеткен кезгне K03i тускен” Лиза емес, Горький; “басы сылк тусш, 6 eTiMeH кум кдпкднын” керген Лиза емес, Горький. Сол кднды жексенбшщ кешшде Горький ушне кедгц де, былай деп жазды: “Орыс революциясьшьщ алташкы куш — орыс интеллигенциясыньщ моральдык куйреген куш”*. Неге? Hereci сол, — ездерш когамньщ рухани кесем1 деп угатын интеллигенттер — окыгандар, зиялылар осынау кдЬарлы окига тусында ездершщ халык алдындагы рухани жауап- кершшпн мулде тусшген жок Олар жер муддесшен алые, аспанда журдь Осыньщ бэрш Горькийге тек 6ip куннщ окигасы ойлатгы, тек 6ip кун шйнде керген адамдардьщ тагдьфы толгантты. Осыдан 6ip апта кешн Горький кдмауга алынды да, турмеде отырып элп сумдьпды кдйта ойлады. 03i керген акикдтты жазушы езге 6ip сипатта танып, осыдан оньщ творчестволык эрекет! басталды. BipaK ол элпб 1 р ак патшаньщ ipreciH шайкдлта бораган кдра дауылда ел муддеа уппн кдйраткд мшш, “бетш кдн жугандар” емес, дауыл алдында дэрмеш жок, жер муддесшен алые аспан аккднат- тары — “куннен тугандар” , сагым кугандар жайлы пьеса жазды. Одан келд1 де осы гасырдыц басындагы орыс интеллигентгершщ тамаша образдар галереясы туды. Демек, эдебиетац предмет — адам.дегенде, э ц п м е дайын эдеби кдЬарман женшде гана емес, кдламгердщ сол КаЬарманды жасау уетш деп барлык творчестволык эрекетшщ ойы-кыры, кия-кдлтарысы туралы болуга тшс. Белгш 6ip дэу1рлис шындыкган керкем шыгарма тугызу уипн, бэршен бурын материал керек. Ал материал табудыц суреткерлж тэсш — сол дэу жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|