Монография «Елтаным баспасы»


ай қорғалау, ай қараңғысы



Pdf көрінісі
бет144/162
Дата21.12.2023
өлшемі13,68 Mb.
#141913
түріМонография
1   ...   140   141   142   143   144   145   146   147   ...   162
Байланысты:
httpswww.kaznu.kzcontentfilespagesfolder21141Verstka.pdf

ай қорғалау, ай қараңғысы, 
туар айдың жаңасы, туар ай, күн ұзарту, күн қайыру, күн теңелу, күн 
тоқырау, темірқазық жастану 
т.б. тұрақты тіркестерде ұлттың таным 
түсінігі жатыр.
Ай қорғалау 
– айдың толуы мен кему сəтін бейнелейтін тіркес. Ал 
арғы түбіндегі аңыз бойынша Күн ме Ай екеуі де сұлу қыз болған. Ай 
өзінің сұлулығын айтып мақтанғанда Күн қызғаныштан Айдың бетін 
тырнап алып, дақ түсірген. Содан бастап айдың бетінде дақ қалған де-
седі. Күнге жақындаған сəтте Ай қорғалап, бетін жасырады, кемиді. 
Ал Күннен алыстағанда керісінше мақтанып, бетін жасырмай түгел 
көрсетеді-мыс. Осы аңыз негізінде 
бетін айдай қылу,
қарғыс мəндегі 
бетің айдай болғыр
деген тіркестер жасалған. 
Ай қараңғысы 
– ай туғанға дейінгі түн мезгілі. 
Ай тастай қараңғы, 
көзге түрткісіз 
деген мағыналас тіркестер бар.


216
Туар айдың жаңасы 
немесе 
айдың жаңасы – 
жаңа айдың алғашқы 
күндері.
Күн ұзару – 
күндізгі жарық мезгілінің көбейіп, ұзара бастауы.
Күннің теңелуі –
желтоқсан айының соңғы аптасында (22 күні) күн 
мен түннің бірдей уақыт, яғни əрқайсының 12 сағаттан болып теңелуі 
айтады.
Темірқазақ жастану –
басын қауіп қатерге тігу деген мағынада.
Қу толағай бастанбай,
Темірқазақ жастанбай
 
Ерлердің ісі бтер ме?
Аспан денелеріне қатысты жасалған фразеологизмдерді талдағанда 
əрқайсының астарында халықтық, ұғым, түсінікке негізделген жəне сан 
ғасырлар бойы əбден тексерілген өмір сүру, күн көру тəжірибелерінің 
негізінде пайда болған еркін тіркестерден ауыспалы мағынаға көшіп, 
тұрақтала келе, фразеологизмдер аталғанына назар аудару керек. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   140   141   142   143   144   145   146   147   ...   162




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет