312
Дене жаттығулары ас қорыту және бӛліп шығару жҥйесіне, сол сияқты
бірнеше ішкі бездердің жҧмыстарына жақсы әсер етіп, сол арқылы ағзаның
тҥрлі мҥшелері мен жҥйелерінің жҧмыстарын кҥрделі қайта қҧрып, олардың
қызметін ҥйлестіре реттейді. Жҥйелі жаттығудың адамға тҥгелдей ықпал ету
сипаты оның дене дамуы мен дене дайындығынан кӛрінеді.
Дене дамуы (адамның белгілі бір жағдайы) ағзаның вегетативтік
қызметінің, қимыл сапасы мен дене пішінінің даму деңгейімен сипатталады.
Дене дайындығы ағзаның вегетативтік қызметі жағдайымен, қимыл
сапасының және дене пішінінің даму деңгейімен, сол сияқты адамның
меңгерген қимыл дағдыларының кӛптҥрлілігімен сипатталады.
Келтірілген анықтамалардан кӛргеніміздей «дене дамуы» мен «дене
дайындығы» ӛзара туыс, сонда да ӛзгешелеу ҧғымдар. «Дене дайындығы»
ҧғымы кең қолданылады. Дене дамуын сипаттайтынан басқа оның
кӛрсеткіштері адам меңгерген қимыл дағдыларының кӛптҥрлілігімен
сипатталады.
Дене дайындығын жақсартуға бағытталған жҧмыс дене даярлығы деп
аталып. Дене даярлығы денсаулықты нығайтуға, қимыл сапасы мен дене
пішінін дамытуға, сол сияқты адамның қимыл ҧғымын кеңейтуге
бағытталған.
Дене даярлығын жалпы (ЖДД) және арнайы (АДД) деп екіге бӛледі.
Жалпы дене дайындығы тҥрлі жҧмысты табысты орындаудың алғы-
шарты болып табылатын ағзаның қимыл сапасы мен вегетативтік қызметін,
тҧлға
пішінін дамытуға, қимыл дағдыларын меңгеруге бағытталған.
Арнайы дене дайындығы нақты жҧмысты табысты орындауды алғы
шарты болып табылатын қимыл дағдыларын меңгеру мен ағзаның
вегетативтік қызметін, дене пішіні мен қимыл сапасын дамытуға
бағытталған.
«Жалпы» және «арнайы» дене даярлығы ҧғымдары спортшының
жекелеген спорт тҥрлерінен дене жағдайын сипаттауға да пайдаланылады.
Мысалы, жҥзгіштің, желаяқтың ЖДД мен АДД бӛліп қарастыру.
Спортшының жалпы және арнайы дене дайындығы ӛзара байланыста
болады. Жекелеген спорт тҥрлері бойынша арнайы және жалпы спот
тҥрлеріндегі ЖДД мен АДД-ң бірлігі қандай да бір спорт тҥрлерінен жақсы
нәтижеге жету ҥшін машықтану сабақтарына оның басқа тҥрлерін де
ендіруді білдіреді.
Жалпы дене дайындығының маңызды шарты жақсы денсаулық болып
саналады. Кішігірім сырқат, жарақат, тыныс алу жолдарының
қанағаттандырмайтын жағдайы, ауыз қуысының ауруы және т.б. қимыл
мҥмкіндіктері мен адамның дене жағдайына тҥгелдей әсер етеді. Негізінен
денсаулығы мықты адамдардың денсаулығын сақтау мен нығайтуға
бағытталған шамалар ӛмір салтының тиімділігін табиғаттың табиғи
кҥштерін пайдалану және дене жаттығуыларымен жҥйелі айналысу болып
табылады.
Дене тәрбиесі мен спорттың барлық қимыл қҧралдарының (адамның
денсаулығына әсеріне қарай) тӛмен қарқынмен және жаттығу қарқынын
314
Жекелеген қимыл сапалары мен оларды дамыту әдістемесінің
сипаттамасын қарастырамыз.
Достарыңызбен бөлісу: