журнал шығару жолға қойылды. Халықтың сана-сезімі оянып,
руханияттың басты қайнар көзіне айналды.
Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері аршылғалы ХХ ғасыр басындағы
әдеби
ағым-бағыттар
айқындалып,
сол
ағым-бағыттардың
көшбасшысы болған ақын-жазушылардың шығармашылықтары кең
түрде зерттеліне бастады.
Абай негізін қалаған жазба әдебиеттің ең бір шырқау биікке
көтерілген тұсы – ХХ ғасырдың бас кезі. Бұл тұста қазақ әдебиетіне
бірі кеш, бірі ерте қос арнадан нәр алған, батыс пен шығысты тел
емген, Абай туын биікке көтерген Шәкәрім, Мәшһүр Жүсіп, Ахмет,
Міржақып, Сұлтанмахмұт, Мағжан сынды әдебиет алыптары келді.
Бірінің қанатын кеңге жайып, алыс-жақынды биіктен шала бастаған,
екіншілерінің әдебиет биігіне енді қанат қаға бастаған тұсы – осы.
Оларды біріктіретін де, ерекшелендіретін де бір ғана ұлы күш – ұлтын
ояту атты ұлы арман. Осы асқаралы мақсатқа жету жолындағы сан
тарау соқпақты әрқайсысы өз ой-өрісі межесінен таңдады, таңдағанын
нақты сара жол деп таныды.
Жалпы, ХХ ғасыр бас кезіндегі әдебиетке тән басты ерекшелік –
ұлт қамы қай бағыт ақын-жазушысының шығармашылығы болмасын
ортақ тақырып ретінде көрініс табуы. Олар өз
ұлтының өзге өркениетті
елдердің қатарынан көрінуін аңсап, ел тілегінен шығып, әдебиеттің
ұлттық рухын шырқау биікке көтерді. Қазақ халқының алдында тұрған
асқарлы мақсаттарды әрқайсысы әлқадырынша, ой-өрісінің жеткен
қырынан тани отырып, негізгі мәселе ретінде қоя білді.
Осы ірі тұлғалардың шығармашылығы арқылы жазба әдебиетіміз
өркендеп, сан-салалы тақырыптарды қамтып тарамдала түсті.
Қалыптасқан әлеуметтік-қоғамдық жағдайлар жазба әдебиетті бұрын-
соңды болмаған деңгейге көтеріп, оның ой-сана оянуының басты
құралына айналуына ықпал етті.
Ұлт зиялыларының отаршылдыққа қарсы күресте елдің басын
біріктіріп, саяси-күреске ояту іс-әрекетіндегі көздеген мақсаттары
әдебиетте айқын көрініс тауып отырды. Жалпы ХХ ғасыр басындағы
әдебиетке тән тағы бір ерекшелік – әлеуметтік-саяси мәселелерді көп
көтергендігі. Отаршылдық талқысы езіп-жаншып, жері талан-таражға
түскен, халқының тоз-тозы шыққан, бірліктен кетіп, берекесінен
айрылған елінің қара түнектегі жағдайы қай бағыт ақын-
жазушыларының шығармашылығында болмасын ортақ тақырып
ретінде көрініс тапты.
Міне,
осы тұрғыдан алғанда, ХХ ғасыр басындағы әдебиеттің басты
белгісі – ең алдымен азаттыққа ұмтылу, соған “ояту” әдебиеті
болғандығында деп тануымыз керек.
Бірақ “оятудың” жолын әрбір өнер иесі өз көзқарасы арқылы
айқындады. Мәселен, бірі (ағартушы-демократтар) оны тек
ағартушылықта, әлеуметтік теңсіздікті жоюда, екіншісі (ұлт-
азатшылдар) ұлт болып азаттыққа, теңдікке, бостандыққа ұмтылуда,
соған қол жеткізуде деп білсе, үшіншілері (діни-ағартушылар)
адамгершілік тәрбиесінің негізі діни-рухани бостандыққа насихаттауда
деп ұқты.
Достарыңызбен бөлісу: