Оқулық. 2-басылым. Астана: ф олиант, 2013



Pdf көрінісі
бет14/85
Дата07.01.2022
өлшемі17,71 Mb.
#18556
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   85
Байланысты:
b2006

Ж еміс көіиет т ігінің  щ р ы л ы м ы
Сапалы жеміс көшеттерін өсіру жөне шаруашылықтың 
қалыпты ырғаңпен жүмыс істеуі үшін көш еттіктің мы­
надай бөлімшелері болуы тиіс: ңалыптастыру бөлімшесі, 
тел іту ш іл ер д і  көбейту  бөлім ш есі,  ан ал ы ң -со р тты қ  
бақ,  аналы ң-түңы м ды ң  баң,  үласты ру  ш еберханасы, 
көш еттерді  көміп  сақтайты н  учаске,  егу  материалы н 
әбден  өсіруге  арналған  учаске,  каран ти н д і  зиянкес- 
тер  таралған  аймаңта  залалсыздандыру  үш ін  қаж етті 
фумигациялың камера.
1-үлгі. Жеміс көшеттігіиің қцрылымы
42


Қалыптастыру бөлімшесі  көш еттіктің  негізгі  бөлімі 
болып табы лады . Оның эр гектары нан орта есеппен 25 
мыңдай екіж ы лды ң стандартты көшет пен біржылдың 
40-50 мың көшет алынады. Қалыптастыру бөлімшесінің 
құрамына 2-3 негізгі танап кіреді, оларда 2-3 жыл бойы 
жеміс даңылдарының көшеттері өсіріледі.
Т ел іту ш іл ер д і  көбейту  бөлім ш есі  екпе  көш еттер 
өсірілетін  учаскеден,  клонды  телітуш ілердің  аналы ң 
ағаштарынан, анальщ қалемш елік учаскеден тұрады.
Екпе  көшеттер  өсірілетін  учаскеге  түңымдарды  не- 
месе дөнектерді егіп,  бір  ж ы л бойы  өсіреді,  онан кейін 
оларды  қалы птасты ру  бөлімшесінің  бірінші  танабына 
отырғызады және сонда үластыру жүмысы жүргізіледі.
Клонды телітушілердің аналық ағаштарының сүлама 
бүтаңтарынан клонды телітушілерді көбейтеді. Олардан 
аласа бойлы,  ж арты лай  аласа  бойлы  жөне  орта  бойлы 
жеміс  ағаш тары өсіріледі.  А налық ағаштар  15-20 жыл
пайдаланы лады .
А налың-қалемш елік  учаскеде  көпжылдың  ағаштар 
ө с ір іл е д і.  Ол  а ғ а ш т а р д а н   к л о н д ы   т е л іт у ш іл е р д ің  
ж асы л  ж әне  ағаш тан ған   қалем ш елері  алы нады .  Ол 
қалем ш елерді  көктем елерде  немесе  ж ы л ы ж ай л ар д а 
отырғызып тамырландырады. Бүл учаске 10-15 жыл пай-
даланылады.
А н ал ы қ -тү қ ы м д ы қ   б ақ та  өсірілетін   көп ж ы л д ы ң  
ағаштардан  түқымдар  немесе  дәнектер  алынады,  олар 
түқым дық телітушілер өсіру үшін қо лданылады. 1 тонна 
жемістен  (мысалы  Н едзвецкий  алмасын  алсаң)  4-5  кг 
түңым алуға болатынын ескеру керек.  Егер өр ағаштан 
20 кг жеміс ж иналады  десек, әрбір гектар егіс бөлімінде
1000-1200 аналық-түңымдың ағаш керек.
Аналық-сорттың баңта анальщ ағаштар таза сортты эли­
та көшеттерінен өсіріледі. Аналық ағаштардан үластыру 
үшін ңажет қалемшелер алынады.  Әрбір гектарда 40-45 
мың  телітуш іні  көзсабаңтау  өдісімен  үластырғанда 6-8 
мыңдай  ңалемше  керек.  Мүнша ңалемшені  1,5-2  гектар 
аналық бақтан алуға болады. Өйткені бір жеміс ағашының 
өзінен  өр  уаңытта  15-20  қалемшеден  кесіп дайындауға 
болады. Аналық ағаштарды 8-10 ж ы л өсіреді.
43


Үластыру шеберханасында тынығу кезеңінде күзден 
бастап көктемге дейін үластыру жүмыстары жүргізіледі, 
мысалы,  алманың,  алмүрттың,  ж аңғаңты ң  түңымдық 
ж әне  клонды  телітуш ілерінің  көбейтілетін  сорттары 
үшін, ал алхоры, тәтті пше, шие үшін сирек қолданылады. 
Үластыру шеберханасында қалемшелерді сүрыптайтын, 
қолмен және машинамен үластыру ж үргізілетін жүмыс 
залдары,  түқымдар  мен дөнектерді  ж уатын  (стратифи­
кация) камералар және басңа ңосалқы ж айлар болады.
Ж ы л ы ж а й л а р   мен  кө ктем елер д е  клон ды   теліту- 
шілердің  жасыл  қалемшелерін  тамырландырады  және 
олардан  ал х о р ы н ы ң ,  ш аб д ал ы н ы ц ,  ш и ен ің ,  ж и д ек  
даңылдарының өз тамырлары бар көшеттерін өсіреді.
Температурасы реттеліп отырылатын мүздатңыштарда 
тел ін у ш і  ж өне  тел іту ш і  м атер и ал д ар ы н   саң тай д ы , 
түқымдар мен дәнектерді стратификация жасайды.
К өіиет т ікт егі ауы спа лы  егіс
Көп жылдың төжірибе бір учаскеге қайта-қайта көшет 
өсіру  топы рақ  қоры  наш арлап,  оның  ңүры лы м ы ны ң 
жойылуына,  тамыр  рагы,  зауза  ңоңыздар,  т.б.  ерекше 
аурулармен  жөне  зиянкестермен  заңы м дануы на  өкеп 
соқтыратынын  көрсетті.  Осының  бөрі  өсімдіктің  өсуін 
әлсіретеді, көшеттердің сапасын күрт төмендетеді, стан- 
дартты отырғызу материалдарының шығымын кемітеді. 
Осы  жағдайлардан  аулақ  болып,  ж ы л  сайын  аса  сапа- 
лы  көшет  алып  отыру  үш ін  көш еттіктерде  белгілі  бір 
ж иы нты қты  және дақылдарды алмастырып отыратын, 
тыңайтқыш  енгізу және топыраң өңдеу жүйесі бар ауы ­
спалы егіс енгізіледі.
К ө ш е т т ік т е р д ің   а у ы с п а л ы   е гіс   ж ү й е с і  н е г із г і
даңылдарға бай болатындай етіп жасалады. Суармалы жер-
лерде бүл өте ңажет. Сондай-аң, жеміс дақы лы  бүрынғы
орнына  араға  кемінде  1-2  ж ы л  (телітуш ілерді  көбейту
бөлімшесі), қалыптастыру бөлімшесіне 3-5 ж ы л салмай
оты рғы зы лм ауы   ти іс.  С уармалы   егістіктер д е  ж ем іс
дақы лдары н ы ң   тацдаулы   алғы   д ақы л ы   көп ж ы лды ң  
шөптер болып табылады.
44


Алматы, Ж амбыл және Оңтүстік Қазақстан облыста- 
рында көш еттіктер үш ін ауыспалы егістің төмендегідей 
үлгісі үсынылады.
Телітушілерді көбейту бөлімшесі:
1. Ж оңыш ңаны бүркемелеп немесе таза егу;
2. Ж оңыш ңа;
3. Ж оңыш қа;
4. Отамал ы даңы л д ар -I- ш екіл д еуіктілер түқым дарын
күзде егу;
5. Екпе көшеттер;
6. Отамалы дақылдар + шекілдеуіктілер түқымдарын
күзде егу;
7. Екпе көшеттер.
Қалыптастыру бөлімшесі:
1. Ж оңыш ңаны бүркемелеп немесе таза егу;
2. Ж оңыш ңа;
3. Ж оңыш ңа;
4. Отамалы жөне көкөніс дақылдары;
5. Қалыптастыру бөлімшесінің бірінші танабы;
6. Қалыптастыру бөлімшесінің екінш і танабы;
7. Қалыптастыру бөлімшесінің үш інш і танабы.
Б а қ ы л а у   с ү р ақ та р ы
1. Жеміс көшеттігінің маңызы жөне жеміс көшеттерінің
сапалық  көрсеткіштері.
2.  Ж еміс  көш еттігінің  қүрамдас  бөліктері  жөне
олардың  атқаратын  ңызметі.
3.  Жеміс  көшеттігі  үшін  орын  тандау  жөне  оның
аумағын  үйымдастыру.
4. Жеміс  көшеттігіндегі  ауыспалы  егіс.
45


2.2. Ж ем іс-ж идек өсім діктерін 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   85




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет