Оқулық. Алматы: жшс рпбк



Pdf көрінісі
бет150/542
Дата06.01.2022
өлшемі5 Mb.
#15983
түріОқулық
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   542
Байланысты:
[Nes pbaev T.] ZHanuarlar fiziologiyasue(z-lib.org)

 80-сурет. Əртүрлі азықтарға қарын сөлінің бөліну ерекшеліктері


184

кейін қарыннан сөл бөліне бастай-

ды.

Қарын сөлі тек азық жегенде 



ғана емес, азықтандыру про 

це-


сімен қабаттасатын түрлі шарт-

ты белгілердің (тамақ иісі, ыдыс 

сылдыры, күтуші адамның кө-

рінуі, т.б.) əсерінен де бө 

лі 

не-


ді. Бұл процесс үлкен ми жарты 

шарларындағы ас қорыту орталы-

ғынының əсерімен жүреді. Демек, сөл бөлуде шартсыз рефлек-

стерге шартты рефлекстер қосарланады. Осы себепті сөл бөлудің 

бірінші кезеңін күрделі рефлекстік кезең деп атайды. Түрлі шарт-

ты белгілер əсерінен бөлінген сөлді И. П. Павлов «Тəбеттік сөл» 

деген. Бұл - ас қорыту процесін жақсартатын фактордың бірі.

Сөл бөлудің күрделі рефлекстік кезеңі екі сағаттан кейін 

тоқтайды. Бірақ арнаулы тəжірибелер қалыпты жағдайда сөл бөлу 

процесі азық сипатына қарай 8-10 сағатқа дейін созылатынын 

көрсетті. И. П. Павлов əдісімен оқшауланған қарын қалтасы жа-

салып əрі негізгі қарынына көбек орнатылған иттің қарнына тесік 

арқылы тамақ салып қойса, 30 минуттан кейін қарын қалтасынан 

сөл бөліне бастайды. Бұл сөл бөлудің екінші – нейро-гуморальдық 



кезеңі болатынын дəлелдейді.

Сөл бөлудің екінші кезеңі механикалық жəне химиялық ті-

тіркендіргіштер (ас қорыту өнімдері - қарапайым пептидтер, түрлі 

сығынды заттар, гистамин, гастрин, т.б. гормондардың) əсерле-

рінен туындайды. Химиялық заттар қарын бездеріне тіке 

лей 


ықпал етпейді, олар сөл бөлуді жүйке жүйесі арқылы жанданды-

рады. Егер қарынды атропинмен шайса (атропин кезеген жүйке 

ұштарын уақытша істен шығарады), сөл бөлудің екінші кезеңі 

тоқтап қалады. Осы себепті сөл бөлудің екінші кезеңі жүйкелі-



гуморальдық кезең деп аталады. И. П. Павлов тəжірибелері ыды-

рау өнімдері мен сығынды заттар қарынның пилорус аймағында 

қанға сіңіп, фундальдық бездердің қызметін күшейтетінін 

дəлелдеген.

Қарын сөлінің бөлінуін гастрин, энтерогастрин жəне гиста-

мин күшейтеді.



Гастрин - қышқыл сөл бөлінуін арттыратын полипептид. 

Ол қарынның пилорус аймағында бұйығы прогастрин түрінде 

түзі леді де, тұз қышқылының əсерімен белсенді гастринге айна-

лады. Гастрин фундальдық бездердің қызметін тікелей жандан-

дырады. Ол симпатикалық жəне парасимпатикалық жүйкелерді 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   542




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет