тады. Организмде қанша рефлекстік қызмет болса, сонша жүй-
ке орталығы болады. Мысалы, тыныс алу, қан айналым, ас
қо рыту, сілекей бөлу, жылу реттеу, т.с.с. Жүйке орталығы деген
сінің əртүрлі бөлімдерінде орналасуы мүмкін. Мысалы, ты ныс
эфференттік нейрондарға өткізеді. Кері бағытта қозу толқыны та-
ағылшын ғалымы Ч. Белл
Ф. Мажанди ашқан, сон-
544
Орталық жүйке жүйесінде қозу толқынының бір бағытта
өткізілуі оның нейрондық құрылымының дəлелі. Екіншіден,
бұл орталық жүйке жүйесінің қозуды өткізетін жолының үзілме-
лі сипатының, анатомиялық жəне функционалдық тұрғыдан
əртектілігінің белгісі. Демек, қозу толқынының бір бағытта
өткізілуінің себебі орталық жүйке жолдарының анатомиялық
əртектілігінде, орталық синапстардың болуында.
Қозудың өтуін бөгеу (баяулату). Бұл құбылыс жүйке им-
пульс
терінің, синапстар арқылы баяу өткізілуімен байланыс-
ты. Қозу толқынын өткізуді қамтамасыз ететін негізгі про-
цес
терді (аксон ұшынан медиаторлардың бөлінуін, олардың
си
напстық саңылаудан өтуін, қоздырушы постсинапстық по-
тенциал туындауын) атқару үшін белгілі уақыт қажет. Сүт
қоректілер жұлынының қозғағыш нейрондарында коздырушы
постсинапстық потенциал аксон ұшына жүйке импульсі жетке-
нен соң 0,3-0,5 мс-тан кейін пайда болады. Осыдан кейін тарала-
тын əрекет потенциалы туындағанға дейін тағы да 1,2 мс уақыт
өтеді. Демек, қозу толқынының бір синапстан өтуі үшін 1,5-2,0
мс уақыт қажет. Зерттеулерге қарағанда, қозу толқыны жүйке
талшығымен салыстырғанда синапстарда 200 есе баяу тарала-
ды. Жоғары сатыдағы омырытқалы жануарлардың үлпекті жүйке
талшықтарында қозу толқыны 100 м/сек жылдамдықпен тарайды
немесе 1 мм жолды, 0,00001 сек ішінде өтеді. Ұзындығы 1 мм
синапстық аймақты 0,002 сек ішінде өтеді.
Синапс арқылы қозу толқының өту жылдамдығын арнаулы
тəжірибе арқылы анықтауға болады (190-сурет). Бұлшық етті
жүйкелейтін сезімтал (
Достарыңызбен бөлісу: