Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015



Pdf көрінісі
бет6/177
Дата26.04.2023
өлшемі1,31 Mb.
#87199
түріОқулық
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   177
Байланысты:
Медицина әлеуметтануы. Решетникова

I Блім
ЛЕУМЕТТАНУ А КІРІСПЕ
Негізгі ымдар: адаптация, аномия, билік, сер, топтар, за, иерархия, 
индивид, индивидуалдылы#, институционалдану, интеграция, бсеке, коопе-
рация, мдениет, т$ла, мотив, #оам, #ауымдасты#, дст%р, позитивизм, 
т%сінуші леуметтану, #ажеттілік, р'лдік шиеленіс, леуметтену, леу-
меттік топ, леуметтік туелділік, леуметтік санат, леуметтік мо-
бильділік, леуметтік р'л, леуметтік #$рылым, леуметтік 'зара рекет, 
леуметтік #озалыс, леуметтік тесіздік, леуметтік задар, леуметтік 
байланыстар, леуметтік ережелер, леуметтік тжірибелер, леуметтік 
санкциялар, леуметтік #$ндылы#тар, леуметтік агрегат, леуметтік 
институт, леуметтік ба#ылау, леуметтік тртіп, леуметтік %рдіс, 
леуметтік факт, социум, стратификация, #$рылымды# функционализм, 
субмдениет, орта дегей теориялары, ресми леуметтану, #олданбалы 
леуметтану, ма#сат#а баытталу, эмпирикалы# леуметтану.
1.1. ЛЕУМЕТТАНУДЫ АЛЫПТАСУЫ ЖНЕ 
ДАМУЫ
1.1.1. леуметтануды' (ылым ретінде *алыптасуы
леуметтану ылым ретінде толы ымен тек ХІХ асырда алыптас-
ты. Бізді заманымыз а дейін жеткен Ежелгі Мысыр, ос зен, Шумер, 
Вавилон, т.б. елдерді "жаттарыны зінділері сол кезді зінде-а 
т"р ындарды "дайы сана ы бол анын длелдейді.
Жалпы леуметтану бойынша ал ашы шы арма Платонны «Мем-
лекеті» (б.э.д. 427–347 жж.) болып саналады. Онда ал аш рет лем бо-
йынша стратификация теориялары жасалып, о ам 3 тапа б лінеді: 
жо ары (к семдер, мемлекетті басарушылар), орта (жауынгерлер) 
жне т менгі (ол нершілер мен шаруалар). Платон ебек б лінісін 
бкіл о ам ауымында сараптады жне «гармониялы р трлілік» 
заын жасады: адамдарды ажеттіліктеріні р трлілігіне ебек ету 


1.1. леуметтануды алыптасуы жне дамуы 
15
ммкіндіктеріні р трлілігі жне ебек трлеріні р трлілігі сй-
кес келетінін к рсетті. ажеттіліктерді р трлілігі Платон бойынша 
леуметтік мірді ке к лемді р трлілігін к рсетеді.
+айта 'рлеу дуірінде леуметтік ойлар еуропалы# алымдар мен ой-
шылдарды ебектерінде дамиды. Николо Макиавелли (1469–1527) жне 
Томас Гоббс (1588–1679), Томас Мор жне Мишель Монтень — б$лар #о-
ам #$рылымы, жеке адамны р'лі жне леуметтік 'зара байланыстар 
туралы ой т%зген алымдарды толы# тізімі емес. =рине, оларды к'з#а-
растарына сол кездегі #оамны леуметтік-экономикалы# жне мдени 
дамуы сер етті. Оларды к'пшілігі #оамды мінез-#$лы#, ж%ріс-т$рыс 
ережелері, +$дай жне дст%рлермен реттеліп отыратын #ауымдасты# 
ретінде #арастырды, ал жеке адамны р'лі (тадаулыларда #оспаанда) 
жоары болмады.
Кейіннен аартушылы# дуірде Т. Гоббсты к'з#арастары, #оам ту-
ралы Клод Адриан Гельвеций (1715–1771), Жан Жак Руссо (1712–1778), 
Франсуа Мари Аруэ де Вольтер (1694–1778), Дени Дидро (1713–1784), 
Шарль Луи Монтескье (1689–1755) ебектерінде дами т%сті. Олар #оам 
неге бірдей емес, леуметтік тесіздікті #айнар к'зі неде, дінні леу-
меттік %рдістердегі р'лі #андай, т.б. мселелерді ойтал#ыа сала оты-
рып, азаматты# #оамны теориялы# негіздерін жасайды.
«леуметтану» " ымын ал аш рет француз ойшылы Огюст Конт 
(1798–1857) енгізді. ХІХ асырда баса да ойшылдар секілді Конт о ам 
дамуыны задылытары физикалы жне биологиялы задармен 
йлесімді деп топшылады. о амны белгілері: аума ы, т"р ындары, 
билік жне кімет болып табылады. Конт ылымдар иерархиясын жа-
сады; онда не "рлым жо ары саты т менгі саты а туелді жне рбір 
жаа кезе сайын білім крделене тседі. Конт леуметтануды жалпы 
жне барлы ын арастыратын ылым ретінде иерархияны е жо ары 
сатысына ойды. Контты ойынша, орытындылар зерттеушіні ба-
ыты мен к зарасына туелді болмауы тиіс.
О. Конт танымны 4 дісін атап к рсетті: баылау, эксперимент, 
салыстыру, тарихи діс. Осындай т"р ыда арастыруды ол позитивті 
(позитивизм) деп атады. Контты ойынша позитивизм эмпирикалы 
жолмен тексере жне длелдей алатындай, тек ата ылыми фактілер-
ге негізделген лемді тйсіну болып табылады.
+оам «$жымды# аза» болып табылады. Оны негізінде $жымны бар-
лы# м%шелеріні дамуы, консенсус#а баытталан жетістіктері жатыр. 
=леуметтік прогресс ксіби #ызметтерді $лаюы ретінде к'рініс береді. 
Индивидтер леуметтік азаларды жне леуметтік тіндерді #$рамдас 


16 
I Блім. леуметтануа кіріспе
б'лігі болып табылады. =рі олар 'згермейді, ал #оам индивидтер арасын-
даы 'зара байланыстарды жетіле т%суі ар#ылы (гармонияда) дамиды.
О. Конт прогрессті 3 сатысын б'ліп к'рсетті: теологиялы#, ме-
тафизикалы# жне ылыми. Конт леуметтануды негізгі #$ндылыы 
ретінде #оама реформизмні ылыми принциптерін #олдануды атады. 
=леуметтік реформаларды механизмі ретінде Конт 3 к%шті жне 3 тап-
ты есептеді: материалды# (іскер адамдар жне #оамны басшылары), 
интеллектуалды (алымдар, леуметтанушылар жне дінбасылар) жне 
адамгершіліктік (йелдер).
Контты леуметтанулы дстрін Герберт Спенсер (1820–1903) 
жал астырды жне дамыта тсті. Ол леуметтік дарвинизмні негізін 
алаушы деп есептеледі. о ам — а задан жо ары агрегат, эволюция 
задарына сйкес дамиды. Эволюция о ам жне оны орша ан орта-
ны мір сру шін кресі нтижесінде іске асады. леуметтік саясат 
"былыстарды леуметтік-мдени контексте эмпирикалы зерттеуден 
бастау алады. Оны мні — жеке адамдар мен топтарды босата оты-
рып, эволюция рдісіне таби и даму а ыпал ету.


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   177




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет