Оқулық "Білім беруді дамытудың федералды институты"
жүктеу/скачать 9,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Белик Физикалық және коллоидтық химия
| А
Е, Т В Е сызықтарын қараңыз), содан соң диаграммаға Т Е температурасына жауап беретін, CD горизонталь тҥзуін салады. Эвтектиканың қҧрамын орнату ҥшін (егер эвтектикалық қҧрамның сууының қисығын жаза алмаса), эвтектиканың кристалдану температурасындағы ликвидустың қос сызықтарын да олардың қиылысқандарына дейін созу қажет. Бірақ та мҧндай тәсіл әрдайым нақты нәтижелер бермейді. Балқытпаның қҧрамы эвтектикалыққа жақын болған сайын, А (және В) кристалдарының аз мӛлшері пайда болады және, сондықтан кристалданудың нәтижесінде аз жылу бӛлінеді. Сондықтан, қҧрамы жағынан эвтектикалыққа жақын балқытпалардың салқындатылу қисықтарында, А (немесе В) компоненттерінің кристалдану басталған кезіндегі температурасына жауап беретін сынған жерлері болмауы да мҥмкін. Ең дәлірек, зерттелетін жҥйе ҥшін барлық қҧрамдағы балқытпалардың салқындатылуы кезінде қатаң бірдей жағдайларда салқындатудың қисығындағы горизонталь бӛліктердің ҧзындықтары кристалданатын эвтектиканың массасына пропорционал болады деп негізделген, Тамманның графикалық тәсілі болып табылады. Кристалданатын эвтектиканың массасы, ал артынан, горизонталь бӛліктің ҧзындығы таза компоненттер ҥшін нӛлге тең болады және эвтектикалық қҧрамның балқытпалары ҥшін ең жоғарғы мәніне жетеді. Салқындатылу қисығының горизонталь бӛліктерінің ҧзындығын, CD горизонталь тҥзуіне перпендикуляр әртҥрлі ҧзындықтағы кесінділерін салады, олардың ҧштары арқылы СН және DH екі тҥзуін салады (4.4, а суретін қараңыз). Осылайша, CHD Тамманның ҥшбҧрышын алады, ЕН биіктігі эвтектиканың ординатасында жатыр; Н нҥктесінің Х Е абсциссасы ізделініп отырған эвтектиканың қҧрамын береді. Эвтектиканың пайда болуы органикалық емес және органикалық жҥйелерде байқалады, мысалы A1—Si, AgBr—KBr, GaCl 3 -TiCl 4 , SiO 2 — TiO 2 , C 2 H 4 Br 2 —A1Br 3 , C 6 H 5 OH — C 10 H 8 , C 6 H5COC1—C 1 2H 1 c жҥйелерінде. Кӛптеген су-тҧз жҥйелері жағдайының диаграммалары жоғарыда аталып кеткендерге ҧқсайды. Мысал ретінде NaNO 3 ерігіштігінің диаграммасын қарастырайық (сурет 4.6). Ерігіштіктің сызығы екі тармақтан тҧрады: АЕ (мҧздың ерігіштігінің температураға тәуелділігі) және BE (тҧздың ерігіштігінің температураға тәуелділігі). Қарастырылатын жҥйенің Е эвтектикалық нҥктесі 39 мас. % NaNO 3 жауап береді және -18,5 °С температурасына. Тҧз бен судың қатырылған эвтектикалық қоспаларын криогидраттар деп атайды. Суытылатын қҧрамында NaNO 3 39 % аз ерітіндіге жауап беретін, фигуративті нҥктесі 2 107 А Е тармағында жатыр. АЕ тармағын қиғанда мҧз бӛліну басталады, және де мҧзбен тепе-теңдікте жатқан, ерітіндінің қҧрамының фигуративті нҥктесі Е нҥктесіне қарай АЕ бойынша жылжиды. Е нҥктесіне жеткеннен кейін 4.6- сурет.Нитрат натриының ерігіштік диаграммасы p = const Қҧрамында NaNO 3 -дан 39 % артық ерітіндіден оның температурасын мҥмкіндігінше тӛмендеткенде бастапқысында нитрат натрий бӛлінеді, содан соң эвтектикалық температурасына жеткен соң эвтектиканың кристалдануы бола бастайды (криогидрат). Қыздыру кезінде қарастырылатын қҧбылыстар кері реттілікте пайда болады. ЖылПри нагревании рассматриваемые явления происходят в обратной последовательности. Яғни, NaNO 3 қоспасы мен қҧрамындағы Х ь мҧзды қыздыра отырып, эвтектикалық температурада Х Е қҧрамының сҧйық фазасының бірінші тамшысын аламыз. Жҥйе инвариантты бола бастайды (С = 2 - 3 + 1 = 0), температураның жоғарылауы тоқтайды, яғни апарылған жылу балқытылуға жҧмсалынады. Х 1 қҧрамының қоспасынан NaNO 3 қарағанда, кӛп мҧз ериді және қатты масса NaNO 3 байытылады (4.6 суретінде қалың нҧсқарлармен кӛрсетілген). Ақырғы мҧз кристалы жоғалған соң жҥйе даранҧсқалық болады (С = 2 - 2 + 1 = 1), температура жоғарылай бастайды, ал ерітінді тҧзбен байытылады. Сҧйық фазаның қҧрамы (қаныққан ерітінді) ЕО 1 қисығымен ӛзгереді. О 1 О 2 сызығына жауап беретін температурада, NaNO 3 ақырғы кристалы жоғалады, жҥйе Х 1 қҧрамындағы ертітіндіге айналып, гомогенді болады. |