сезімдерді бастан кешіреді, ал оның тэні сырттан еш нәрсені
қабылдамай, толык тыныштыкта болады. Алғашкы қауымдық адамдар
өз денесінің кұрылысын білмей, түс көруді түсіндіре алмады жэне
оларда ойлау мен сезіну - дененің емес, жанньщ, яғни адам ұйықтағанда
денені уакытша, ал өлгенде оны мүлдем тастап кететін белгісіз тәнсіз
бастаудың әрекеті деген түсінік калыптасты. Адамдар өз денесін кимьш
жасауға мэжбүр етіп, қандай кылык, әрекет жасаса да, оны осыған
итермелейтін - ойлар мен сезімдер. Демек, дэл осы жан тэннің алдына
максат кояды деген сөз.
Ең алғаш мифологияда калыптаскан сананың денені баскаратын,
купил бастаудың эрекеті ретінде түсіндіретін көзкарасы кейінірек бүкіл
әлемге таралды. Бүл тәнсіз бастаудың ойы мен мақсаты бүкіл табиғат
пен қоғамдағы барлык нэрсені баскарады деген көзқарас калыптасты.
Сана туралы осыған жакын ойды Платон да жазды. Адамның денесі өлі,
ол мэңгілік өмір сүретін жанның уақытша абақтысы, ал тәнсіз мэңгі жан
Ғаламдагыньщ барлығын баскарады, ол заттарды идеяларға еліктеуге, ал
идеяларды заттардың ішіне енуге мәжбүрлейді.
Ортағасырларда элемге дейін өмір сүрген жэне еіптеңеден (из
ничего) әлемді калыптастырған элемнен тыс тәнсіз рухани бастаудың
еркі мен ойы деген мәселе алдыңғы орынга шыкты. Тек сол ғана адам
санасында ойлайды, калайды, сезеді. Адамның санасы, оның акыл-ойы -
күдай акыл-ойының бөлігі.
Р. Декарт өз дәуіріндегі жағдайлардың көпшілік қабылдаған, жалпы
мойындалған жэне шіркеу иелері беделімен касиеттендірілген пікірлер
жарамсыздыгын көрсетіп, бізге белгілі деген нәрселердің барлығына
күмэн келтіруді ұсынды. Егер мен өзімнің барлық білгеніме
күмэнданып, тіпті оны жалған деп есептесем жөне коршаған денелер де,
Достарыңызбен бөлісу: |
