П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


ж  айқы н айтылады да,  оларға қосымшалар ұяңнан жалғанады: газ-дың,  газ-ға, газ-бен. А лдыңғы м орф ем аз,  ж



Pdf көрінісі
бет143/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

ж 
айқы н айтылады да, 
оларға қосымшалар ұяңнан жалғанады: газ-дың, 
газ-ға, газ-бен.
А лдыңғы м орф ем аз, 
ж 
дыбыстарына бітіп, 
кейінгі м о р ф ем ас, 
ш 
ж ә н е з , 
ж 
дыбыстарынан 
басталса ілгерінді, кейінді ықпалдың нэтижесін- 
де бірсыпыра дыбыс алмасулары болады. Оның 
ішіндегі регрессивті ассимиляция мынадай бо- 
лып келеді.
а) 
алдыңғы м орф ем аз ұяңына бітіп, кейінгі 
морфема қатаң 
с 
дыбысынан басталса, онда з 
қатаң 
с 
дыбысына алмасады: 
соссүз (соз-сіз),
коссүз (көз-сіз), қасса (қаз-са), осса (оз-са), жүссом
(жүз сом), біссіз (біз-сіз), сіссіз (сіз-сіз);
ал қатаң 
т-н ы ң алдынан кел ген дес-ға жуықтайды. 
Қас-
тай (Қазтай), Жүстайлақ (Жүзтайлақ), жүстауық
(жүз тауық), істүссіз (із-түссіз);
яғн и зс-н ы ң
орны на 
сс 
(с:) тіркесі пайда болады;
ә) кейінгі м орф ем аж дыбысынан басталса, 
алды ңғы м орф еманы ң соң ы н д ағы з д ы б ы сы ж
дыбысына айналады. Бұл сөз бен сөздің арасын- 
да ұшырайды. Өйткені ж д ы б ы сы н ан бастала- 
тын қосымша жоққа тән. Мысалы: 
жүжжьт (лсүз


92
ФОНЕТИКА
жыл), ажжылда (аз жылда), жгүжжаса (жүз
жаса), божжорға (боз жорға), мүжжарғыш (мүз
жарғыш), көжжүгүрттү (көз жүгіртті).
Қара- 
пайым сөйлеу тілінде қатар келген қос ж -н ы ң
бірі қы сқары п, айтылмай қалаты н ж ағдайы да 
бар: 
Қыжжібек (ҚызЖібек), Қыжжан (Қыз жан),
я ғн и зж ай туд аж ж (ж :) болады;
б) кейінгі м орф еманы ң басы ндағы
ш 
ды- 
бысы алды ңғы м орф еманы ң соңы ндағы
з 
ұя- 
ңынш дыбысымен алмастырады: 
сошшүл (сөзшіл),
соіишең (сөзшең), ташша (тазша), жаіишы (жаз-
шы), бішше (біз-ше), сішіие (сіз-ше), жашшықты
(жаз шықты), жүшіиақты (жүз шақты), теш-
шық (тез шық), көшшалды (көз іиалды).
М ұнда- 
ғы алмасудың сырын былай түсіну керек: қатаң 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет