58
ФОНЕТИКА
Ж іңіш ке еріндік түрі: ӘУЕ, С (Ү )У РЕТ т.б.
(22-2-сурет)
Жасалымы:
қос ерін өзара жинақы жуысады
(1), жасалу орны на қарай ерін-ерінді; тіл ауыз
қуы сы н да ілгері и тін іп ж атады (6), тілд ің
жатысына қарай ілгерінді; дауыс желбезегі мол
тербеледі (5 -2 ), ж е л б езе к қ а ты с ы н а қ а р а й
тербелімді; ерін дөңгеленіп (сүйірленіп) барып
(1-1) жасалады, ерін қаты сы на қарай еріндік
дыбыс болып табылады.
Айтылымы:
қос ерін өзара бос жуысады,
жуысым күш іне қарай бос ж уы сы ңқы ; ауыз
қуысы мен көмей қуысы қосылып кетеді, үстеме
жасалым орны на қарай ауыз қуысты дыбыс
болып табылады.
Естілімі:
қос еріннің жуысымы бос леппен
аяқталады, жуысым бітіміне қарай бос лепті;
дыбыс ыңыл естіледі, үн қаты сы на қарай үнді;
әуез қаты сы на қарай жіңіш ке және ерін әуезді
дыбыс болып табылады.
•
У 1 жіңішке еріндік түрінің айырым белгілері
Ж асалым белгілері:
ерін (е р ін -е р ін д і),
жуысыңқы, ілгерінді, тербелімді (үнді), еріндік
дауыссыз дыбыс.
Айтылым белгілері:
бос жуы сы ңқы, ауыз
қуысты дауыссыз дыбыс.
Естілім белгілері:
бос лепті, үнді, жіңіш ке,
ерін әуезді дауыссыз дыбыс.
Жалпы сипаттамасы:
ерін (ерін -ерін ді),
жуысыңқы, үнді, ілгерінді (жіңіш ке), еріндік
дауыссыз дыбыс.
Соны м ен, үнді дауыссыз дыбыстар жүйелі
т ү р л е н е д і. Ә рб ір д а у ы с с ы з т ө р т тү р л і (У
дауыссызы - екі түрлі) үндесім әуезбен айтылады.
Сонда үнді дауыссыздардың үндесім варианттары
26 дыбыс болып ш ығады
(17-кесте).
жуан езулік үндесім
М
Н
Ң
Р
Л
Й
жіңіш ке езулік үндесім М' Н 1 Ң '
Р'
Л'
Й'
жуан еріндік үндесім
М° Н° Ң°
Р°
Л°
Й()
У
жіңіш ке еріндік үндесім М10 Н 10 Ң 10 Р10 Л 10 Й 10 У 1
Достарыңызбен бөлісу: 
