Фосфор қышқылын алу және ашылу тарихы

Фосфор қышқылын Бойль ашқан. Оны каталитикалық процесс арқылы алған:

Р +О₂→ P₂O₅ + H₂O → HPO₃(H₃PO₄)

ақ түсті, газ тәрізді

Фосфор қышқылы деген атты Бойль берген.

Техникалық жағдайда фосфор қышқылын осыдан 100 жыл бұрын алған.

Са₃(PO₄)₂ +Н₂SO₄→ СаSO₄ + H₃PO₄

Фосфориттер Fe, Al мен ластанған болған. Алынған Н₂SO₄ конц 5-10 %, нәтижесінде H₃PO₄ 40 % алынған.

Жоғары сапалы фосфор жыныстары, 30-40 % Н₂SO₄ алынса онда гипстің ине тәрізді кристалдары пайда болады. Ол сұйық H₃PO₄ фазасын ластайды және нашар шайылады. Сондықтан P₂O₅ жоғалуы жоғары.

H₃PO₄ - физикалық қасиеті: қ.ж. түссіз, ромб тәрізді зат. Балқу температурасы 42,3⁰С, қатты түрінде сирек қолданады, көбіне гидраттар пайдаланады. Таза H₃PO₄ май тәрізді сұйық, электр өткізгіштігі төмен.

Химиялық қасиеті: N және S қышқылдарымен салыстырғанда әлсіз қышқыл, 3 негізді, 3 түрлі тұздар түзеді.

H₃PO₄ басқа фосфор қышқылдарынан ажырату үшін келесі сапалық реакция пайдаланады: сары тұңба түзіледі:

3AgNO₃ + H₃PO₄ →Ag₃PO₄↓+3HNO₃

3Ag⁺ + PO₄^3- → Ag₃ PO₄↓

Ал басқа қышқылдары ақ тұңба түзеді.

Фосфор қышқылын алудын технологиясы: 2 түрі бар.

1.Экстракциялық – экономикалық тиімді

2. Термиялық

Са₃(PO₄)₂ +Н₂SO₄→ Са SO₄ + H₃PO₄

Бұндай әдіспен фосфорит шығаратын орындар: Хибинск аппатит концентраттары және Қаратау фосфорит алады.

Термиялық жолмен H₃PO₄ аса тазасын алады:

Р +О₂→Р₄О₁₀ + H₂O → H₃PO₄

Алынатын қышқыл конденсацияға жатады.

Конденсацияның 3 түрдегі тәсілі: буландыру, жылу алмасу, циркуляциялық-өндірісте таралған.

1. 
   Фосфор қышқылы, оны шығару өндірісінің маңызды және мемлекеттің химиялық өндірісінің дамуындағы орны.
   
2. 
   Өндіріс көлемдері, өндірістің әр түрлі салаларында пайдалану.
   
3. 
   Шикі зат алу технологиясының кезеңдері, есептері мен схемалары.
   

1. Эрдман С.В., Фролова И.В., Коробочкин В.В.Химическая технология неорганических веществ: учебное пособие. - Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2011. – 194 с.

2. Ким С. Мировое рынок фосфорной кислоты. Потребление удобрений в мире неуклонно растет//The Chemical Journal (Агрохимия). – 2011. – С. 20-24.
№ 14 Дәріс.