мектепке дейінгі білім берудің

63

 

  Мектепке  дейінгі  қазіргі  заманғы  білім  беру  ұйымдары  көп 

функциялы,  біркелкі,  мектепке  дейінгі  білім  берудің  шамамен 

жалпы  білім  беру  бағдарламасын  таңдау  еркіндігі  арқылы 

сипатталады.  Мектепке  дейінгі  мекеменің  педагогикалық 

ұжымы мектепке дейінгі білім берудің үлгілік жалпы білім беру 

бағдарламасына  негізделіп,  білім  беру  бағдарламасының  бір 

бөлігін  құрайды.    Ол  оқу  үдерісінің  басым  бағыттарын 

анықтайды, мектепке дейінгі мекеменің жұмыс істеуінің ұлттық-

мәдени, демографиялық, климаттық  ерекшеліктерін ескереді. 

Үлгілік  ережелерге  сәйкес  мектепке  дейінгі  ұйымдардың 

әртүрлі түрлері қызмет етеді: 

■

балабақша;

■

ерте жастағы балаларға арналған балабақша;

■

мектеп  дейінгі  (жоғары  сынып)  жастағы  (5  жастан  7  жасқа

дейін) балаларға арналған балабақша;

■

санитарлық-гигиеналық, 

емдеу-сауықтыру 

және

профилактикалық  шаралар  мен  рәсімдерді  басымдықпен

жүзеге асыру арқылы қадағалау және оңалту балабақшасы;

■

тәрбиеленушілердің  физикалық  және  (немесе)  психикалық

дамуы  кезінде  кемшіліктерді  білікті  түзету  бойынша

қызметті  басымдықпен  жүзеге  асыратын  өтемақы  түріндегі

балабақша;

■

үйлестірген  түрдегі  балабақша    (құрамына  жалпы  даму,

компенсаторлық  және  түрлі  комбинациядағы  медициналық

топтар кіруі мүмкін);

■

балаларды  дамытудың  бір  бағытында  (танымдық-сөйлеу,

әлеуметтік-жеке, 

көркем-эстетикалық, 

физикалық) 

іс-

әрекеттерді  басымдықпен  жүзеге  асыратын  жалпы  даму

түріндегі балабақша;

■

балаларды дамыту орталығы  - мектепке дейінгі білім берудің

білім бағдарламаларын жалпы дамыту бағытындағы топтарда

және  қажет  болған  жағдайда,  бірнеше  бағыттарда 

тәрбиеленушілердің 

дамуы 

бойынша 

қызметті 

басымдылықпен 

іске 

асырумен 

сауықтандыру, 

компенсациялау  және  үйлестіру  бағытындағы  топтарда  

(ауызша-танымдық, 

әлеуметтік-жеке, 

көркем 

және 

эстетикалық, физикалық) жүзеге асыратын балабақша. 

Мектепке  дейінгі  ұйымның  тәрбиеленушілерінің  жасы 

Үлгілік ережелерде анықталған: 2 айдан 7 жасқа дейін. Заманауи 

мектепке  дейінгі  ұйымдардың  жүйесінде  біздің  елімізде  15-20 

64

 

жыл  бұрын  таралған  балабақшалардың  аз  саны  қалғанын  атап 

өткен  дұрыс.  Өйткені,  үйреншікті  тәрбиелеудің  шарттары 

мұғалімдерден, психологтардан және дәрігерлерден үнемі сынға 

ұшырады,  себебі  олар  кішкентай  баланы  отбасынан  ажырату 

оныңжетілмеген  ақыл-ойына  ауыр  жүктеме  деп  санады. 

Суықтыру  ұйымдары  бола  тұра,  балабақшалар  бұл  функцияны 

толық  орындамады,  сондықтан  балалардың  ауруға  шалдығу 

көрсеткіші  жоғары  болды.  Өскелең  ұрпақтың  денсаулығына 

деген  қамқорлық  үкіметке  «ақылы  аналықты»  енгізуге  түрткі 

болды:  аналарға  бала  үш  жасқа  толғанға    дейін  бала  күтіміне 

байланысты жарым-жартылай төленетін ақылы демалыс берілді.  

Алайда,  отбасылық  ортада  өмірдің  алғашқы  жылдарында 

балалар  мектепке  дейінгі  мекемеге  қарағанда  жақсы  дамиды 

деген  үміттер  толық  ақталмады.  Заманауи  отбасында 

тәрбиеленетін  жас  балалар  дамуының  көрсеткіштерін  талдау 

олардың  жартысының  денсаулығында  ауытқулар,  дамудың 

кешігуі 

бар 

екенін 

көрсетеді. 

Бұл 

жас 

балаларға 

қанағаттанарлықсыз  қамқорлық  көрсетуден,  ата-аналардың 

педагогикалық  мәдениетінің  төмен  деңгейінен,  кейде  олардың 

балаға  қатыгездікпен  қарауынан  болады.  Осы  отбасылардан, 

сондай-ақ  қаржылық  қиындықтарды  бастан  кешіп  жатқан 

отбасылардан  шыққан  балалар  мектепке  дейінгі  ұйымдардың 

балалар  топтарына  баруға  тиіс.    Бұл  жақсы  деп  аталатын 

отбасылардың 

балаларына 

пайдалы 

болады, 

өйткені, 

психологтардың  пікірінше,  қазіргі  сәбилердің  бәріне    дамудың 

білікті  диагностикасымен  және  оны  түзетуімен  бірге  ерте 

жасалатын әлеуметтендіру  қажет. 

Қазіргі 

уақытта 

ғалымдар 

мектепке 

дейінгі 

және 

отбасылардағы 

жағдайларға 

байланысты 

ерте 

жастағы 

балаларды 

отбасылық-әлеуметтік 

тәрбиелеу 

модельдерін 

әзірледі. 

Олар  мектепке  дейінгі  жастағы  балаларды 

тәрбиелеудің  жаңа  технологияларын  іздейді.    Мектепке  дейінгі 

мекемелерде  икемді  жұмыс  уақыты  бар  топтар  құрылды.    Ерте 

жастағы 

балалары 

бар 

отбасыларына 

медициналық, 

психологиялық-педагогикалық, әлеуметтік көмек көрсетіледі. 

Мектепке дейінгі қоғамдық тәрбиенің қазіргі заманғы жүйесі 

үшін балаларды оңалту, олардың денсаулығын түзету міндеттері 

өзекті  болып  табылады.    Кейбір  мектепке  дейінгі  мекемелерде 

«Ерте  жәрдем  қызметі»  құрылымдық  бөлімшелері  бар.    Бұл 

қызмет  дамуында бұзушылық  немесе олардың пайда болуының 

65

 

жоғары медициналық немесе әлеуметтік тәуекелдері анықталған 

2  айдан  4  жасқа  дейінгі  балаларға  арналған,сондай-ақ  ата-

аналарына  көмек  көрсету  қызметтерінің  жүйесін  қамтиды. 

Денсаулығында түрлі патологиясы бар, есту, сөйлеу, көру, ақыл-

есінде  бұзушылықтар  бар,  тірек-қимыл  жүйесінің  патологиясы 

бар  туберкулез интоксикация және т.б. бар балаларға арналған 

мамандандырылған  мекемелер,  топтар  құрылып  жатыр. 

Мүгедектігі  бар  балаларға  қатысты  адамгершілік  қарым-

қатынастың  көрінісі    мектепке  дейінгі  мекемелерде  топ  құру 

болды,  ондағы  тәрбие  жұмысы  балаларды  қоғамға  бейімдеуге 

көмектеседі. 

Білім  берудің  міндетті  деңгейлері  бастапқы  жалпы  білім 

беру,  негізгі  жалпы  білім  беру,  жалпы  орта  білім  болып 

табылады.    Бастауыш  білім  беру  оқушының  жеке  басын 

қалыптастыруға,  оның  жеке  қабілеттерін  дамытуға,  білім  беру 

ісінің  оң  мотивациясы  мен  дағдысына  бағытталған.Негізгі  орта 

білім  берудің  және  жалпы  орта  білімнің  негізгі  мақсаты 

оқушының  жеке  басын  қалыптастыру  болып  табылады.Осы 

мақсатқа  жету  үшін  жалпы  орта  білім  беру  мектептері,  жеке 

пәндерді  тереңдетіп  оқытатын  мектептер,  гимназиялар, 

лицейлер,  кешкі  мектептер,  интернат  түріндегі  білім  беру 

мекемелері,  физикалық және психикалық дамуында ауытқулары 

бар  балаларға  арналған  арнайы  мектептер,  қосымша  білім  беру 

мекемелері  құрылды  (балалар  музыкалық  және  көркемөнер 

мектептері,  көркемөнер  мектептері,  хор  және  хореографиялық 

студиялар, 

фольклорлық 

ансамбльдер, 

балалар 

мен 

жасөспірімдер  спорт  мектептері,  жас  техниктер  станциялары, 

демалыс орталықтары және т.б.). Білім беру мекемелерінің жаңа 

түрлері  (көркемөнер  мектептеріне  арналған  интернаттар,  агро 

мектептер-интернаттар,  қолөнер  мектептері  және  т.б.)  қызмет 

етеді.  Әскери немесе басқа мемлекеттік қызметке дайындалуға 

бағытталған  қосымша  білім  беру  бағдарламалары  бойынша 

оқитын  кәмелетке  толмағандарды  оқыту,  тиісті  жалпы  білім 

беру ұйымдары, кәсіби білім беру ұйымдары құрылады. Оларға 

Президенттік  кадет  училищесі,  Суворов  әскери  училищесі, 

Нахимов  атындағы  әскери-теңіз  училищесі,  кадет  (әскери-теңіз 

кадеті) корпусы, кадет мектебі, казактар кадет корпусы, әскери- 

музыка мектебі жатады. 

Жетім  балалар  мен  ата-анасының  қамқорлығынсыз  қалған 

балалар сәбилер үйінде (3 жылға дейін), ал содан кейін балалар 

66

 

үйлері мен интернаттарда  тәрбиеленеді.  КСРО-дағы Ұлы Отан 

соғысынан  кейін  шамамен  680  мың  жетім  бала  болды.Қазіргі 

кезде  жетім  балалар  саны  ауыр  соғыстан  кейінгі  кезден    асып 

түседі.    Мемлекеттік  мекемелер  қаншалықты  қаржылай 

қамтамасыз  етілсе  де,  балаға  отбасыны,  қамқор  ата-аналарын 

алмастыра  алмайды.    Жетім  балалар  проблемасын  шешудің 

мінсіз  түрі  -  асырап  алу,  себебі  ол  өз  отбасындағы  тәрбие 

жағдайына қатты жақын.  Бала асырап алған ата-аналар барлық 

ата-ана құқықтарын және міндеттерін қабылдайды, және асырап 

алынған  бала  туған  балаға  теңеледі.  Алайда  біздің  елде  асырап 

алу заңды акт ретінде танымалдыққа ие емес.   

Мемлекетте  жыл  сайын  жетім  балаларға  арналған 

бағдарламаларды  қаржыландыру  артып  келеді.    Нақты  және 

әлеуметтік  жетім  балаларға  (өз  балаларын  тәрбиелеу 

мүмкіндігінен немесе ата-аналар құқығынан айырылған тірі ата-

аналары  кезінде)  жаңа  білім  беру  нысандары  ізделуде. 

Балаларды  тәрбиелеу  үшін  ата-аналар  ақшалай  қаражат  алатын 

асырап  алушы  және  патронаттық  отбасылар  институты 

құрылуда.    Алайда,  балаларды  патронаттық  отбасынан  балалар 

үйіне қайтару жағдайы жиі кездеседі.Тәрбиелеп отырған отбасы 

балалардың  жан  жарақаты  қаупін  төмендетеді.        Отбасына 

баланы  орналастырудың    ең  икемді  нысаны  бола  отырып,  бұл 

ата-ананың  махаббатын  және  ананың  кәсіби  жұмысын 

білдіреді.Анасы  балалар  үйінің  тәрбиешісі  ретінде  тіркеліп, 

баланы асырауға  және «ата-ана - тәрбиеші» ретінде өз еңбегіне  

ақша  алады.    Балалар  үйінің  тәрбиешілері  «ата-аналар-

тәрбиешілерге»  көмектеседі,  олармен  бірге  жетім  баланың 

өміріне, денсаулығына, тәрбиесіне жауаптылықты бөледі.Жетім 

балаларды  тәрбиелеуді  ұйымдастырудың  жаңа  формаларын 

іздестіру  қазыналық  мекемелерден  бас  тартып,  оларды 

отбасылық  тәрбиелеу  шарттарына  жақындатуға  бағытталған.  

Жетім балаларды демалыста, демалыс күндері отбасыларға алып 

келгенде    балаларға  арналған  ересектердің  «қамқорлығы» 

ұйымдастырылады. 

жүктеу/скачать 4,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: