С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Ол  І-ІІ  Бүкілресей мұсылмандары съездерінің делегаты,  Бүкілресей мүсылмандары атқару комитетінің 
(«Милли  шуро»)  мүшесі.  Түркістан  мүхтарияты  Уақытша  Үкіметінде  ішкі  істер  жэне  әсери  министр 
қызметтерін атқарьш, үкіметтің бағдарламалық қүжаттарын дайындауға қатысты.
Түркістан үлт-азаттық қозгалысының саяси кезеңінің басталуын өлкедегі  I  Ресей Мемлекеттік думасы 
сайлауымеи  байланыстырамыз.  Өйткені,  осы  сайлауға  дайындық  барысында  өлкедегі  үлт  зиялылары 
алғашқы рет саяси идеялар төңірегіне топтаса бастаған.  Осыдан  кейінг؛  кезеңде  жәдиттік  қозғалыс саяси 
сипат ала бастап,  Букілресей  мүсылмандары Орталық кеңесінің ыкпалымен аймақгык деңгейден шығып, 
қызмет аясын  кеңейте түсті.  Осы  тұрғыда  алып  қарағанда Түркістан  өлкесіндегі  ағартушылыктың басты 
ерекшелігі  халықтың  ортағасырлық  караңғылыкта  қалуына  себепкер  болган  ескіше  білім  беру  жүйесіне 
жэне  патша  өкіметінің  шовинистік  басқыншылыгына  қарсьшык  жүйесі  болып  дүниеге  келгендігін  атап 
айтуга  болады.  Бұл  с^؛  фактор  Түркістанда  ағартушылықтың  саяси  қозгалысқа  ұласуына  тікелей  ыкпал 
жасады.  1908-1916  жж.  өлкедегі  саяси  козгалыстың  өрлеуі  барысында  ұлттык  баспасөздің  қаулап  өсуі 
халыктың  саяси  санасын  жогары  дспгейге  көтере  алды.  Ал  1916  ж.  үлт-азаттык  көтерілістін  басып- 
жаншылуьі  саяси  күресті жаңа сапалық денгейге көтеріп,  оның стратегиялық мақсаттары  мен такгикалык 
тәсілдеріне  түзетулер  енгізді.  Осылайша,  Түркістан  үлт-азаттык  қозгалысы  саяси  ұйымдасқандық  сипат 
алып, елдегі жаңа өзгерістерге дайындала бастады.
/ ПясковскийА.В.  Революция 1905-1917гг. в Туркестане. -М .,  1958. - 615 с.
2 Алимова Д. А.  История как история, история как наук. -  Ташкент, 2009. - 656 с.
3 Агзамходжаев С.С.  Туркистон Мухторияти:  борьба за свободу и независимость  (1917-1918 гг.):  автореф.  ... 
докт.  ист.  наук.  - Ташкент,  1996. - 60 с.
4 Шоқай 
м. 
Таңдамалы//2  томдыц.  -Алматы: Қайнар,  1998. - Т .1 .-  352 б.
5 Абдуллаев P.M.,  Агзамходжаев С.С., Алимов и.А.  Туркестан в началеХХвека: 
к 
истори истоков национальной 
независимости. - Ташкент: Шарқ, 2002.  -169 с.
Summary
This  article  throws  light  upon  the  history  ofthe  national-progressive  movement  ofthe  late  19،h  and  early  20th  century, 
which is called Jadidism. The history ofJadidism and its evolution from enlightenment to a powerful political movement can 
be retraced  in  it.  Jadidism  became  an alternative  form ofthe  intellectual  renewal  of Muslim  society.  The beginning ofthe 
movement  was  connected  with  the  infroduction  of the  phonetics,  so  called  “usul-i 
ه
؛
ﺰﻬﻫ
”,  method  of teaching reading  and 
sitin g   instead  of letter  and  syllabic  one  in  maktabs  and  madrasas,  that 
is 
a  new  method. 
The 
Jadids  criticized  religious 
fanaticism,  required  the  substiftrtion  of obsolete  religious  schools  for  national  secular  ones,  advocated  the  development  of 
science and culture,  supported the publishing of newspapers  in  the  native  language,  the opening of cultural  and  educational 
establishments, 
which favoured the consolidation ofthe democratic forces ofthe society.
From the very beginning the Jadids were aimed to the reform ofthe traditional system of education of Muslim religious 
school, establishing new-method schools, publishing, theatre, social, and political and cultural  institutions, which, under their 
influence,  were  turning  into  a  powerfitl  ideological  weapon  in  the  struggle  against  economical,  moral,  and  political 
backwardness ofthe peoples of Turkestan more and more. They were eager to study the experience and progress o^the other 
people ofthe world, especially the best practices ofthe Muslim reformers ofthe Crimea, the Volga Region, the Transcaucasia, 
Turkey, and Iran, who had already became aware ofthe progressive social and political, spiritual and cultural life of Europe.
УДК 37.017:39
М АҒЖ АН Ж ҰМ АБАЕВТЫ Ң  ПЕДАГО ГИ КАЛЫ Қ М ¥РАЛ А РЫ Н Д АҒЫ  
ТҮРКІЛПС ТЭРБИ Е  ИДЕЯЛАРЫ
А.Қ. Дүйсенбаев -  п.г.к.,  доцент, Қазақ-Ресей халықаралық университетi,
А.Т. Ақжолова -  фшол.г.к.,  ага оқытушы, Абай атындагы ҚазҮПУ
Мағжан  Жұмабаевтың  тағылымдык  мүраларынын  жұрт  жанына  жақын,  жүрегіне  жылы  тиюінің  сыры  олар 
халқының  дагды  салтындағы,  түркіпік  дэстүрлерді  санапы  тандау  жасау  кабілеттілігінен  көрінетін  оң  жасампаз 
дүниетанымға ие,  Отаны,  коғамы, ез  иелігіне мақсатталған дербес  шешім  кабылдай алатын азаматтарды тәрбиелеу, 
қоғамдык  қалпындағы  әдет,  ырым,  этнофафиялык  корініс  күбылыстарға  негізделе  жазылды.  Қазак  халкының 
тағылымдык мұраларында Q3 ұрпағын бесікте жатқан кезінен бастап-ак өлең-жьгр мен әңгіме, ертегі, такпақ, санамак 
аркылы  тәрбиелеп  отырган.  Бала  аягын  жерге  нык  басканнан-ак  коршаған  ортаның  кұпиясын  ғылыми  тұрғыдан 
сезініп, жұлдыздарға, түрлі белгілерге қарап жол тауып,  қаршадайынан-ак есту, көру сезімдері шынығып, алдагыны 
болжайтын,  жогалғанды  табатын  ізшіл  де,  құралайды  )؛озге  атып  түсіретін  мерген  де  болган.  Оның  негізі  халык 
педагогикасының дәстүрлерін  дамыту  барысында баланы  адамгершілікке  тәрбиелеуде  отбасы  дэстурлерін,  ұлттық 
қасиетімізді сақгауга байланысты көтерген идеяларының маңызы зор болып табылады.
Ағарутшы-педагог  Магжан  Жұмабаев  «Педагогика»  окулыгында  эрбір  мемлекетте  балаға  бі^ім  беру  жүйесі 
халыктың тарихи дамуымен байланысты екендігіне токталып отырады.  Сондыктан дене тэрбиесіне этнопедагогика 
 
  196  — 
Абай атындагы ҚазҮПУ-нің Хабаршысы,  «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45),  2015 г.

мен  этнопсихолгия  идеяларьін  бастапқы  дэрежеге  кояды.  Сонымен  катар  ұлггық  мәселелерді  орынды  көтеріп, 
ғылыми мәнді пікірлер айта алған. Өмірдің өзекті мэселелерін жүректің ^
ا
،
ﻮﺗ
< қьшымен өрнектей білген акын ұлттық 
тіл, ұлттыктәрбие туралы да өрелі ойлар айткан.
Мағжан Жұмабаевтын пікірінше,  педагогика,  әсіресе дидактика  психология  ғылымынсыз  дәрежесін жоғалтпак. 
Қазіргі  жагдайда  мектеп  мұғалімі  психологияны  терең  білу  аркылы  эр  үлт  баласына  өзінің ұлттык  болмысы  мен 
танымын ескере  отырып  білім  бере  аладьі.  Оның  «Педагогика»  еңбегінің  күндылыгы  түркілік  тэрбиені  автордың 
жан-жакгы көрсетуінде.  Әсіресе,  үлттык психологияиы  дұрыс  меңгермеу бала тэрбиесінде  көптеген  киындыкгарға 
кездесетінін атап етеді.
Тірек  сөздер:  түркілік  тэрбие,  патриотизм,  казак  патриотизм؛,  халыктык педагогика,  қоғамдық •гәрбие,  отбасы 
тәрбиесі, бала тәрбиесі
XX  ғасьфдың  басында  казак  халкының  бостандығын  шынайы  азаматтық  тұрғыдан  сезініп,  эділ 
бағасын  берген  түркішіл-патриот  Мағжан  Жұмабаевтың  шыгармалары  түркілік  тэрбие  багытындагы 
проблеманы  негізге  алады.  Оньщ  «Тіршілік  көркі  -   ерік»,  «Қазағым»,  «Туған  Ж£р»,  «Батыр  Баян»  т.б. 
шыгармаларын шынайы отаншылдык мэні зор еңбектердеп айтамыз. Акын:
«Жаратылдым топырагыңнан сенің бүгін.
Жалганы жоқ,  бәрі сенен жан-тәнім.
Сенен басқа жерде маган қараңгы,
Жарық  болар  Шолпан  -  Айым,  сен  -  Күнім»,  -  деп  туган  жердің  кадір-қасиетін  ұлгжандылык тұргыдан 
сипаттайды [6 -55 ,
ا
.].
Ол  өзінің  «Педагогика»  атты  еңбегінде үлттық  мәселелерді  орынды  көтеріп,  ғылыми  мэнді  пікір- 
лер  айта  алган.  Өмірдің  өзекті  мэселелерін  жүректің  нэзік  кылымен  өрнектей  б ؛лген  Магжан  үлттық 
тіл,  ұлттық тэрбие  туралы  да  өрелі  ойлар  айткан.  Ягни:  «Тәрбиеден  мақсұт -   адамдь•  һэм  сол  адам- 
нын ұлтын,  асса барлық адамзат дуниес؛н  бақытты  қылу.  ¥ л т   мүшесі  эрбір  адам  бакытты  болса,  ұлт 
бакытты,  адамзат дүниесінің мүшесі әрбір  үлт бакытты  болса, адамзат дүниесі  бақытты»,  - деп өзінін 
гуманистік пікірін айтады  [2, 99-6.].
Ағарутшы-педагог  М.Жүмабаев  «Педагогика»  окулығында  эрбір  мемлекетте  балаға  білім  беру 
жүйесі  халықтың  тарихи  дамуымен  байланысты  екендігіне  тоқталып  отырады.  Сондықтан  дене  тэр- 
биесіне  этнопедагогика  мен  этнопсихолгия  идеяларын  бастапқы  дэрежеге  кояды.  Ғылыми  еңбектің 
«Жан  тәрбиесі»  деп  аталатын  ек؛нш ؛  бөлімінде:  «Баланың  дене  тэрбиесі  мен  жан  тәрбиесін  қатар 
алып  бару  керек.  Себебі,  бала  өскен  сайын  тэрбиеші  күшінін  көбін  баланың  жан  тэрбиесіне  жұмсай 
беруге  міндетті.  Тегінде  берік  ұгу  керек:  адамның  қымбат  нэрсесі  де,  жұмсак  нэрсесі  де  сол  жан. 
Қиын  тэрбие  тілейтін  де  сол  жан.  Жанды  дұрыс  тэрбие  кыла  білу  үшін  жанның  жайын  баяндайтын 
гылыммен таныс болу керек»,  - де йд6 -57■
 ,3]  ؛.].
М.Жұмабаевтың пікірінше,  педагогика,  эсіресе дидактика  психология  гылымынсыз дэрежесін жогалт- 
пақ.  Қазіргі  жагдайда  мектеп  мүгалімі  психологияны  терен  б؛лу  аркылы  эр  ұлт  баласына  ©зінің 
^؛
٣ ٢ ٢
^ 
болмысы  мен танымын ескере отырып білім  бере  алады.  Эр халықгың бала тэрбиелеуде ©3 ЭДІСІ бар.  Қа- 
зак халқының арнайы бала тэрбиесімен айналысатын  когамдык орьшдары болмаса да, ©3 ұрпағын бесікте 
жатқан  кезінен  бастап-ақ  ©Л€Н-ЖВ؛Р  мен  эңгіме,  ертегі,  тақпақ,  санамақ аркылы тәрбиелеп  отырған.  Бала 
^ г ы н  жерге  нық басқаннан-ақ қоршаган ортаның К^ПИЯСЬІН  гылыми түргыдан  сезініп,  жапан ^ з г е  жол- 
3
ﺀطا
  жерлермен,  жүлдыздарга,  түрлі  белгілерге  қарап  жол  тауып,  каршадайынан-ақ  есту,  көру  сезімдері 
шыныгып, а^дагыны болжайтын, жоғалганды табатын  ізшіл де,  кұрапайды  к©зге атып түсіретін мерген де 
болған.  Қазак баласы кең далада, жүлдыздарға карап ауа райын болжайтын, жануарлардың тілін түсінген, 
былайша айтқанда олар мал бағатын малшы да, с©зге шебер шешен де, тарихшы да, ботаник та, астроном 
да бола б؛лд؛.  Оның «Педагогика»  енбегінін күндыльгғы түркілік тэрбиені  автордың жан-жақты  көрсету- 
інде. Әсіресе, үлттык психологияны дұрыс меңгермеу бала тэрбиесінде к©птеген киындықгарға ұшырата- 
ды.  Бүгінде галымдар арасында «Педагогика» оқулығын атына 
к а р а п  
таза педагогикальщ еңбекке жатқы- 
зып  жүр.  Ал,  шынында,  онда  б؛р-б؛р؛мен  тыгыз  байланыста  ек؛  ПЭН  -   педагогика  мен  психологияның 
қарастыратын  мэселелері ұштастырыла баяндалган.  Агарушы-педагог М.Жұмабаев XX  гасырдың басын- 
да  мэңгүрттік мэселесін көтерген  болатын.  Оның тэрбие  процесіндегі  тілдің алатын  0
^ااﺎﺗا
  жайында:  «Тіл 
адам жанының тілмашы, тілсіз жүректүб،ндегі багасыз сезімдер, жан түкпіріндегі асыл ойлар жарык көр- 
мей, кор болып калар еді.  Адам тілі арқасында жан сырын сыртқа шыгарып,  басқалардың жан  сырын үға 
алды. Тілі  кем болса, адамның кор болғаны. Ойын ашып айтуга т؛л ؛н ж етпесе,
ﻢﺑ
؛
لاﻟ
؛
 қазандай қайнайды да, 
кыскасы, адамның толық магынасымен адам аталуы тіл арқасында», - деп келтіреді[4,48-6.].
М.Жұмабаев  тіл  жайындағы  ойын  былайша  жалгастырады:  «Үлтқа  тілінен  қымбат  нэрсе  болм^ска 
тиісті.  Бір  ұлттың  тілінде  сол  ұлттың  жыры,  тарихы,  тұрмысы,  мінезі,  айнадай  ашық  көрініп  түрады. 
Қазақ  тілінде  қазактың  сыры  сайран  даласы,  біресе  желсіз  түндей  тымьгқ,  біресе  қүйындай  екпінді 
тарихы, cap далада үдерс к©шкентұрмысы айнадай ашық көрініп тұрады», - дейді  [5, 53-6.]. 
 
  1 9 7  
Вестник КазНПУ им. Абая,  серия «Педагогические науки», №1(45),  2015 г.

Тұлғаның жан-жакты дамуына адамгершілік тәрбиесінің  қатысы  ерекше. 
БІЛІМІ 
жогары тұлғаның өзі, 
егер  адамгершілік  қасиеті  аз  болса,  ол  рухани  құлдыруға  .үшырайды.  Сондыктан  да  М.Жұмабаевтың 
«Педагогика»  окулыгы  моральды  бойына  сіңірген  рухани-адамгершілік тэрбиеге  багытталган  енб^к 
^^٨ 
айтуға болады.  Ягниадамгершілік тэрбиені  ұлттық болмысымызға негіздеп берген.  Оқытудың әр  кезен؛н 
ұлттык  тұргыда  бейнелеуге  тырысқан.  Оның  шығармаларынан  халық  өмірінің  эр  кезеңі  өзекті  орын 
алған, ол үлт тэрбиесін басты орынға қойған бірден-бір педагог.  Ұлттықтәрбиені зерттей келе бес мәселе- 
ге баса назар аударады:
٠
 тәрбие негізі -  халықгык тәрбиеде. Ол тэрбиелік күші бар жүйе;
٠
 тәрбие жүйесін тек кана іс жүзінде ғана емес, дәріс пен тағылым ретінде қоддану керек;
• эр халықгың өзіндік халықтық •гәрбие жүйесі бар. Оны ешкандай халықтың тәрбие жүйесімен алмас- 
тыруға болмайды;
• басқа  халыктың  тэрбие  жөніндегі  жүйес؛нен  үлгі  алуға  болиды,  бірак дэл  сол  халықгың  көшірмесі 
болудын кажеті жоқ;
• қогамдық тэрбие  өмір  зандарын  шешіп,  соңынан  ертпейді,  тарихты  жасамайды,  ал  бірақ тәрбие  03 
жолымен болашаққа бастайды.
Ағартушы М.Жұмабаевтың қай еңбегін  алсақта халықтык педагогиканы  негіздей  кұрылған.  Мысалы, 
баланың  сэби  кезінен  бастап  айтылатын  бесік  жыры,  тілашар,  жаңылтпаш,  жұмбақ,  өлеңдер,  эженің 
ертегілері  мен  төрт түлік  малды  бағып  қағу,  өнегелі  сөздер,  бата-тілектер  мен  батырлардан  сауга  сұрау, 
жауырын  қарап  бал  ашу,  бақсылық  пен  балгерлік,  күйшілік  пен  серілік,  жоқтау,  естірту,  көңіл  айту, 
жұбату  сиякты  тұрмыстың  салт-дэстүрлерге  жан-жакты  сипаггама  беріледі.  Сонымен  қатар  халык 
педагогикасының  інжу-маржандары  оның  «Педагогика»  оқулыгында  03  орнын  алған.  Ұлттык  болмысы- 
мызды  қайтарудың  бірден-бір  жолы  халық  шығармашылыгы  м^н  эдебиеті  екені  белгілі.  Адамгершілік 
тәрбиесін жетілдіру үшін эдебиеттен  мысалдар көгі келтіріп отыру қажет.  Баланы  адамгершілікке тэрбие- 
леу  мэселесіне  байланысты 
ә ң г і м е л е р  
эдебиетте  көптеп  кездеседі.  Со^  тақырыптарды  ретімен  қолдану 
ұстазға  байланысты.  Бұл  пікірдің  қазіргі  оқьпу  процесінде  алатын  орны  ерекше.  Себебі  бүгінгі  таңда 
барлық  пэндер  арасында  әдебиетке  деген  күлшыныс  күннен  күнге  артуда.  М.Жұмабаев  эстетикалық 
сезімді  тэрбиелеуде  табигат  пен  өнерге  ерекше  көңіл  бөледі.  Біздің  ойымыздың  нақгьшыгын  көрсету 
үшін мына жолдарды келтірелік:  «Жаратылыстын һэм искусствоның сұлу заттары адам жанында сұлулык 
сезімдерін  оятады.  Үлбіреген  гүл,  күңіренген  орман,  сылдырлаған  су,  шетсіз-түпсіз  кара  теңіз,  гүрлі 
шөптермен 
™ л к ы н д а л г а н  
дала,  бүлтпен  шагьшысқан  биік  тау,  күннің  ойыншыл  алтын  сэулелері,  ерке 
сүлу  ай,  жүлдызды түн,  м؛не  осьшар  сықылды  жаратылыстың сүлу  заттары,  көріністері,  яки  искусство- 
нын тылсымдай  жанды  билеп  алып  кететін  эн,  күй,  сыйқырлы  сөз,  сұлу  картина сықылды  эсерлері  адам 
жанында бір лэззат, бір сұлулык толқынын оятып туғызбай қоймайды» [6, 47-6.]. Автордың «Педагогика» 
оқулығында  айтьшған  ойы  бүгінгі  танда  өзекті  мәселе.  Баланы  табигатта  болып  жатқан  кұбылыстарды 
бағалай білуге,  сұлулықты  қабылдауға үйретуде аталган  снбсгіиің орны  айрықша зор.  Яғни  эстетикалық 
тэрбиені  табиғаттың әдемі  кұбылыстары  арқылы  ғана жетілдіру аз,  сонымен  катар  музыка эуені  нэтиже- 
сінде  бала дамуына  эсер  етуге  болатындыгын  айтады.  Баланы  өнермен  терең таныстыру  керек.  Бала  эр 
түрлі  сүлу әуендерді  естісін, түстерді  көрсін,  с^[у сөздер, сүлу олендер жаттасын.  Түрлі  музыка  құралда- 
рының үндерін тыңдасын,  сурет салып үйренсін.  Ән салып,  музыка к^ралдарында ойнап  үйренсін.  м ؛не, 
осыларды  істесе,  баланың  с ^ л ы к  сезімдері  өркендейді.  Біздің ойымызша,  тэрбие эстетикалық мүмкін- 
дікті  пайдалана  біліп,  оны  багалай  білумен  тығыз  байланысты.  Автордың  жоғарьща  айтқан  пікірлері 
бүгінгі  таңда мэдениетіміздіц рухани  кұлдырауы  кезінде  күнды  пікір болып табылмақ.  Тарих көрсеткен- 
дей,  тәрбие  мен  оқыту  процесінің  бір-бірінен  алшақтауы  нэтижесінде  адамның  рухани  қүлдырауына 
экеліп  соғады.  Осы  орайда  казіргі  мектеп  практикасында түлғаны  жан-жакты  қалыптастыру  үшін  діни 
тэрбиенін орны ерекше екендігін атап өтеді. Яғни д ؛ни сезім адам бойына аяушылыкгы,  ізгілікті, адамгер- 
шілікті  ұялатады.  М.Жүмабаевтың  айтылган  ойлары  оның  дінді  ұстанғандыгын  көрсетеді.  Оның  дэлелі 
жазушы  С.Мұкановтың 
е н б е г і н д е ,  
М.Жұмабаев  қысқа  мерзімге  арналған  мүгапімдер  курсында  дін 
тарихынан сабақ беріп,  гындаушыларга бес уақыт намаз оқуға үйреткен.
Педагогика  тарихында  француз  ағартушысы  Ж.Ж.  Руссо  былай  деп  жазған:  «Неизменно  держите 
своих детей  в тесном  кругу заповедей,  относящихся  к  морали.  Приучайте  их  к сознанию,  что они  всегда 
находятся  перед очами  божьими, учите  их делать добро без  рабства,  в  надежде  получить  награду,  и  всю 
жизнь быть такими, какими им хотелось бы перед ним  предс'1'ai'b»  [7 ,203-с.].
Ағартушы-педагог  М.Жұмабаев  бала  бойында  діни  сезімді  тэрбиелеу  жайында:  «Дін  сезімдерінің 
негізі  -   ^ и е н ؛  жаратушы,  дүниеде  барлық  нэрсені  билеп  тұрушы  бір  тэңірі  бар  деп  сыйыну  һәм  сол 
тэңірге адам өзін пенде деп б ؛лу.  Тэңірінің күдіреті  алдында адам өзінің элсіздігін сезіп, біліп, тэңірге күл- 
шылык қылу, яғни жауыздыктан тыйылып,  ؛зг؛л؛кке ұмтылу.  Барлык кемшіліктен  азат тэңірге ж а ғ у
ا
؛]
ا'الا
Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы,  «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45),  2015 г.

барлық  кемшіліктен  безу.  ؛< ^ т ؛р؛лген  пікірлерден  мынадай  ой  қорытуға  болады.  Дін  адамды  жогары 
рухани деңгейде тэрбиелеп, оның рухани-адамгершілік қасиетін арттыруга көмектеседі» дейді  [8,214-6].
Сонымен  катар,  М.Жұмабаев  «Педагогика»  оқулыгында  отбасы  тәрбиесін  сөз  етеді.  «Отбасы тэрбие- 
сінде халык педагогикасының элементтерін колданады. Егер бала кезінде көргендері қызыкты; куанышты 
болса,  онда  адам  ашық  мінезді  болып  қалыптасады.  Бала  қайырымдылык  пен  жауыздықгы  үлкен 
адамдардан үйренеді.  Жас бала экесінің ұрлаганын  көрсе,  онда ол ұрлық жақсы  қасиет деп  ойлап,  ©3؛  де 
ұрлауға кіріседі. Бала үйінде не көрсе
, س ا
 ұшқанда іледі», - дейді [9, 72-6.].
Баланың  бойында  адамгершілік  тэрбиені  қалыптастырудың  үйдегі  психологиялық  жағдайдың  эсер 
ететінін М.Жұмабаев ерекше айткан.  Отбасында берілетін өмір сабагының тәрбие  процесіндегі қозгаушы 
күші  " 
себеб؛  бұл  сабактарды  балага  ең  жакын  адамдар  -   әкесі  мен  шешесі  береді.  Бүгінгі
танда  халық  педагогикасының  дэстүрлерін  дамыту  барысында  баланы  ^ м г е р ш ^ ік к е   тэрбиелеуде 
отбасы дэстүрлерін, үлттық қасиетімізді  сақгауға байланысты  көтерген идеялары арнайы зертгеуді қажет 
етеді. Қоғамда адамгершілігі жогары, рухани мәдениеті дамыған азаматгы тэрбиелеу педагогиканың жэне 
психологияньщ басты  мэселесі  болып табылады.  Сондыкган да түлғаның бойында  қогамдық мэдениетгі 
дамытуда  үлкен  рөл  атқаратын  мектеп  мүгалімі  екен؛н  үмытпауымыз  керек.  Бұл  жолда  М.Жұмабаев: 
«Әдет  -   мұғалімнің  каруы.  Жақсы  эдетті  қалыптастыру-жақсы  адамды  тэрбиелеу  деген  сөз.  Бала  езін 
тәрбиелейтін ұстазды  жақын  адамы  ретінде  кабыддауы  керек.  Оның эрбір  қадамына  куанатын,  ренішіне 
күйінетін, онын ойларын түсініп,  отыруы  кажет.  Егер бала өз тәрбиешісінен осындай адамды  көрсе, онда 
ол ештемесін 
" 
Оқушы мектептегі мұгаліміне сену؛  керек», - деп Келтіреді  [10,  140-6.].
Магжан  Жүмабаев  -   ел؛м,  халқым  деп  шыккан  үркердей  үлтжанды  азамат.  Пантүркішілдікпен, 
ұлтшылдыкпен  " 
бар  болғаны  ел  тарихының  нег؛з؛п  зерттеп,  ©з؛н؛н  шынайы  патриот  екенін
жырлып,  халқын  сүйгені  үшін  жазықсыз  жазага  ұшырады.  М.Жүмабаевтың  тагылымдық  мұраларының 
жұрт жанына жақын,  жүрегіне жьшы ТИЮ1Н1Ң сыры,  олар халқының дагды  салтындағы,  түркілік дәстүр- 
лерді  санагты  таңдау  жасау  қабілеттілігінен  көрінетін  он  жасампаз  дүние танымга  ие,  отаны,  қоғамы, 
03 
иел؛г؛не  максатталган  дербес  шешім  қабылдай  алатын  азаматтарды  тэрбиелеу,  қогамдық  калпындағы 
әдет, ырым, этнографиялыккөрініс кұбылыстарға негізделе жазылды.
А а р і^ ы -п е д а г о г   М.Жұмабаевты  Түркістанды,  Тұранды  жырлаганы  үш؛н  түркішілсің  деген.  Осы 
орайдағы  опып  «Жан  сырымды  түсіндірсендерші,  жан  даусымды  естісендерші»  деп  өтінген  үні  абзал 
ақынды  «аһ»  үрғызып,  онын  «улы  сиясынан»  мұн-зар  болып  күйылды.  Дегенмен  Мағжан  Жұмабаев 
©з؛н؛н отансүйгіштік идеясынан жаңылыспады, керісінше от боп жанып, «Түркілік рухты» жоғары койып: 
«Туранга жер жузінде Жер жеткен бе?
Түрікке адамзатта Ел жеткен бе?
Кең ақы.п,  отты қайрат, жүйрікқияч 
Түранның ерлеріне Ер жеткен бе?
Түранда -  Түрік ойнаган ұқсап отқа,
ТүріКтен басқа от боп -  Жан туып па?
Көп Түрік ениіі алысып тарасқанда,
Қазақта -  Қарашаңырақ калган жоқ па?»  -  деп  [11,  125-126  бб.],  Магжан  Жүмабаев  «түркілік  рухтың» 
негізі  қазақ  халқында  екендігін  ашып  айтып,  сол  халықтың  кұрамындағы  түлғалардың  өздеріне  тэн 
халыктық рухани-мэдени  жэне  материалдық  қүндылықтарын  сақгай  отырып,  елдің  ілгері  дамуын,  өмір 
сүруін  қамтамасыз  етуді  көздейтін  негізгі  нысаналы  ортак  мақсатын  негізге  алады.  Сонымен  катар, 
түркілердін элем өркениетіндегі орнына объективті сипатгама береді.
Түркі  ғү^іамаларын  өзіне  пір  тұгып  айтқан  «Қорқыт»  поэмасында  ежелден  белгілі  ол؛мнен  қашатын 
Қоркыт  жайын  шабыттана  и<ырлауы  -   ол؛^нен  қанша  қашсаң  да,  алдыңнан  сопшалықты  қабір  тұруы 
ықтимал деген түжырым жасап өтеді, яғни:
Өмірде арманым жоқ Қорқытқа ерсем,
Қорқыттай жанды жаспен жуа білсем.
Жастөгіп, сүм өмірде зарлап-сарнап,
Кұшақтап қобызымды көрге кірсем.
Ажал -  хақ,  сондықган да ©м؛р жібінің түйінінде өлімді табиғи кес؛м ретінде,  болмай қоймайтьін өмір 
ақиқаты ретінде уагыздайды.
Ағартушы-педагог  М.Жұмабаев  қазақ  халқьшың  бақытка  жетер  жолы  тек  ұлттық  тэуелсіздікке,  ©3 
тагдырын 

жүктеу/скачать 16,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: