Ш. Уәлиханов атындағы кму хабаршысы issn 1608-2206 Филология сериясы. №4, 2019

берілсе  [14,  540],  «Орысша-Қазақша  сөздікте»  сватовство  ср.  құдалық,  жениться  по 

сватовству  құдалық салтымен үйлену деп берілген [15, 305]. Біз  де құдандалық  туралы өз 

тұжырымдарымызды бұған дейінгі мақаламызда кеңінен талдаған болатынбыз [16, 305]. 

Біздің ендігі мақсатымыз – халықтың тілдік санасындағы құдалық сөзімен байланысты 

пайда  болған  тілдік  бірліктерді  ассоциативті  экперимент  арқылы  жинақтау.  Ғалым 

Г.Гиздатов концептіні толық түрде ассоциативтік өріс арқылы шығару мүмкін деп есептейді. 

Сөздің толықтай мағынасы лексикографиядық анықтағыштарда берілмейді. Сөздің біршама 

толық  сипаты  сол  тілді  тұтынушы    халықтың  тілдік  санасында  болада.  Тілдік  сана  –  тіл 

арқылы көрінетін ұлттық сананың бір бөлщегі, мәдениеттің ерекшелігі жайлы түсніктердің  

мазмұны,  қандайда  бір    ұлттық    психологиялық  қоймасы.  Ұлттың  тілдік  санасы  сөз,  сөз 

тіркесі,  фразеологизмдер,  мақал-мәтелдер    арқылы    көрінеді.  Г.Гиздатов:  «Кумулятивная 

(хранительная)  функция  языка  проявляется  в  лексиконе  ассоциативного  поля  в  системе 

словреалий,  афоризмов,  слов  с  нацианально-культурным  компонентом  значения,  ввод 

которых в активное употребление дает  не обеденное и усеченное представление,  а полный 

концепт  (в  культурологическом  аспекте  того понятия)  слова-понятие»  [17,  30].  Яғни,  тілді 

тұтынушы  белгілі  бір  мәдени  ортада  тәрбиеленеді.  Адам  сол  мәдениеттің  өкілі 

болғандықтан,  сөздің  ассоциативтік  өрісінде  ұлттық-мәдени  құрлымдар  көрініс  береді 

дегенді айтады. 

Экспериментке  қазақ  тілді  сынаққа  қатысушылардан  200  адам  қатысты.  Олардың жас 

шамасы  17  мен  22  жас  аралығында.  Эксперимент    нәтежиесінде    «құдалық»  стимул-сөзіне  

қазақ  тілді  қатысушыларынан  153  түрлі  реакция  алынған  болып  төмендегідей  жиілік 

көрсеткіштерге  қол жеткіздік: Ет (2), Бауырсақ (1), тамақ (3), сарқыт (1), бешбармақ (1), 

шарап  (1),  қауын  (1),  әшекейлер  (1),  жүзік  (1),  ақ  орамал  (1),  орамал  (1),  подарки  (1), 

сыйлықтар  (6),  жүктер  (1),  қымбат  машине  (1),  түрлі-түсті  гүлдер  (1),  стол  (1), 

Ш. Уәлиханов атындағы КМУ хабаршысы    ISSN  1608-2206                                   Филология сериясы. № 4, 2019 

 

91 

 

жайылған дастархан (10), киіт (6), төсек-орын (4), ана сүті (1), қалың мал (1), бата (1), 

жүктеу/скачать 3,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: