Шетел мемлекеттеріндегі мүлік салығының ерекшеліктері
Қазақстан Республикасы бойынша мүлікке салынатын салықтардың мәселелері және оны шешу жолдары
жүктеу/скачать 136,36 Kb.
|
| 3 Қазақстан Республикасы бойынша мүлікке салынатын салықтардың мәселелері және оны шешу жолдары
3.1 Қазақстан Республикасының мүлікке салығын өндіріп алудың жетілдіру жолдары мен мәселелері Салық салуына құқығы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тұрақты дамуы үшін үлкен белгісіне ие. Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, бюджет аралық трансфердтердің маңызды рөліне қарамастан жергілікті өзін-өзі басқару органдары тәуелсіз болу үшін олар қажетті емес. Түсімдер көзінің жергілікті деңгейінде бақылайтын үміттілігі жоқ жағдайларда жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тәуелсіздігі кетеді. Олар жай биліктің аймақтық немесе орталық органдарының бөліміне ауыстырады. Толық тәуелсіздігін алу үшін жергілікті өзін-өзі басқару органдары салықтықставканы және салық салу базаны анықтауына құқығына иеболуы тиіс. Мүлікке салынатын салық дамыған мемлекеттерде ең маңызды біріңғай жергілікті салығымен байланысты. Әлемнің 130 мемлекеттерде мүлік салығының анықталған формалары бар, алайда олардың маңыздылығы бірдей емес. [17, 87 б.]. Мүлік салығын құру барысында максималды табыс алу мақсатымен әкімшілік те, саясаттық та аспектілерін есептеуге қажет. Мүлік салығын қызмет етудің шетелдік тәжірибенің зертеулері осы салықты құру барысында анықталған принцптерді орындау қажеттілігі туралы қорытынды жасауға рұқсат етті. Негізінде бұл жалпы қабылданған бейтараптылық, оңайлық және әділдік принцптері. Салық салудың бейтараптылығы үшін салықтар қабылданған экономикалық шешімдеріне максималды әсер ету үшін қажет. Салық төлеушілер салықтық ауыртпалығын басқаларға жіберу мақсатымен өз әрекеттерін түзету жағдайында болуы мүмкін. Осындай жағдайларда салық төлеушілер салықтан құтылып кету үшін өздерінің мінез-құлқын өзгертуі, экономикалық шешімдердің деформациялануына әкеліп соғуы мүмкін. Экономикалық шешімдерге аз да болсын дәрежеде септігін тигізетін салықтар әсер етеді. Ерекшелігінде мүліктің құндылығынан тәуелділігімен анықталатын мүлік салығын ауыстыруына келмейді және аса бейтарапты болып табылады. Салықтар құрлымы қиын болған жағдайда экономикалық ресурстарды орналастыруды, қателіктерді шақыруы мүмкін. Салық төлеушілер салықтық заңдылықтың талаптарын орындау үшін маңызды сомаларын жұмсауға мәжбүр, ал жергілікті салықтық қызметтер бақылау функцияны өткізілу мақсатымен үлкен қаражаттарды жұмсауға мәжбүр. Осы көзқарасынан мүлік салығы бақылауды жүзеге асыруына маңызды шығындарын талап етпейді. Мүлік салығының қатынасындағы әділдік принцпін келесідей екі аспектілерде қарастыруға болады: біріншіден, әртүрлі аймақтар мен территориялар үшін әділдік көзқарасынан; екіншіден, меншіктенушілерге әділдік келуі; Қазақстанның тәжірибесі аз болғандықтан, әлемдік тәжірибеде биліктің жергілікті органдары өз қызығушылығынан шыға мүлікке салығын белгілейді және ставкаларын, сондай-ақ қызмет көрсету базаларын өздері анықтаған жағдайлар белгілі. Сонымен қатар, әр түрлі заңдық үкімдерінде мүлік салығы әртүрлі ережелер бойынша өндіріп алуы мүмкін. Осындай жағдайларда әртүрлі заңдық үкімдерде мүлік салығының базасындағы айырмашылығы олардан кейбіреулерінтиімді шарттарына қойылуы мүмкін қуіпі бар. Берілген салықтық шектеулі базасымен территорияларға аса жоғары ставкаларын белгілеу қажет. Алайда, қаржылық дипропорциялар жергілікті салықтарды аса кең пайдалану арқылы әрдайым емес тегістеуге болады. Сондықтан заңдық үкімдер арасындағы диспропорциялар бюджетаралық трансферттер арқылы жойылуы тиіс. Екінші аспект, кірістердің әр түрлі деңгейімен топтар арасындағы салықтық ауыртпалылығын орналастыру мәселесімен байланысты. Мүлік салығы төлем қабілеттілік жағдайы бойынша салықты құру жақсы мысалымен байланысты. Осы принцпке сәйкес қоғамдық қызметтерді қаржыландыру ауыртпалығы олардың салықтық потенциалының көрінісімен байланысты болып табылатын, яғни оның құндылығынан тәуелдігінде мүлікті меншіктенушілер арасында орналастырады. Сонымен қатар мүлікті құру жүйесін бағалаудың дәстүрлі критерилерден шыға отырып, жергілікті салықты жергілікті бюджеттің кірістердің өте тиімді көзімен байланысты болады. Ол салықтық түсімдердің басқа потенциалды көздерімен салыстырғанда маңыздылығы жоғары және тартымды болып табылады. Алайда, мүлік салығын қолдану әдісі маңызды дәрежелілігі, оның тиімділігіне, оңайлылығына, әділдігіне және бейтараптылығына әсер етеді [18,56б.]. Тиімді мүлік салығы және мүлікке салық келесі қасиеттеріне ие болуы тиіс: 1 Ашықтық. Мүлікті бағалау нәтижелері мен процесі айқын, түсінікті және барлық салық төлеушілер үшін қолайлы болуы тиіс. 2 Заңдылық. Салықтық міндеттер нақты заңмен бекітілген нормаларға сәйкес анықталуы тиіс. 3 Әділдік. Мүлік салығын есептеу механизмі барлық салық төлеушілерге біріңғай және әділдікпен шешу жолымен алдын-ала ескеруі тиіс. Осымен салықтық потенциалдың әмбебап бағалар негізінде салықтық ауыртпалылығын төмендету мүмкіншіліктерін алдын-ала ескеру қажет. 4 Техникалық біліктілік. Мүлікті бағалау процесі жоғары маманданды рылған және жоғарыдығы принцптерді қолдана отырып, әкімшілік құрлымымен жүзеге асырылуы тиіс. Салық саясаттың шарттарынан тәуелсіз және маманды қолданылуы тиіс. Айтылған мінездемелеріне ие, мүлік салығын қолдану және әзірлеу үшін анықталған шешімдерді қабылдау және тиімді әкімшілік механизмін жасу қажет. Осы шешімдердің негізгі аспектілері мен мүлік салығының базасын анықтау, салық салу базаның бірлігін қамтамасыз етуі және салық ставканы анықтау болып табылады. Мүлік салығын құру барысындағы негізгі мәселесі, мүлік құндылығының өлшемінде және салықтық базаны анықтауында құралады. Әлемдік тәжірибеден шыға ең тиімді нарықтық құндылығының жүз процент мүлігіне салықтың базасы ретінде пайдаланылуында [19, 43 б.]. Бұл үш негізгі аспектілерде жалпы әділдіктің кепілімен қызмет етуі мүмкін: салық төлеушілер бірдей жағдайда тұр, яғни бір территорияда орналасқан және бірдей құндылығына мүлікке ие салықтардың өсімі бойынша салынады (көлденең әділдік); әр түрлі құндылығымен мүлікке ие салық төлеушілер әр түрлі салықтардың өсімі бойынша салынады (тікелей әділдік); егер салықтық база жергілікті деңгейіндегі қарыздардың шектеулері немесе бюджет аралық дотацияларды орналастыру үшін пайданылса, онда әр түрлі аймақтар үшін мүліктің құндылығын бағалау өсімі бойынша салыстыруға болатын; Қалыпты мүлік салығын құруда негізгі мәселе салық базаның анықтауымен және мүлік құндылығының өлшемімен байланысты. Өзінің қолдану сипаты бойынша мүлік салығы жалпы және селективті болуы мүмкін: жалпы салық меншіктің барлық түрлерінің қатынасында қолданылады. Осымен мүліктің әртүрлі түрлері үшін біріңғай шешімін табу. Осындай түрлері үшін дифференциацияланған салықтық режимін енгізу барысында немесе меншіктің бірнеше түрлерінің салық салу базасынан шығару барысында бұзуы мүмкін, осы жағдайда салықтың селективті сипаты туралы айтылады. Әлемнің жеке мемлекеттеріндегі мүлік салығын құруының тәжірибелік зерттеулері салық салынатын базаны анықтауыш әртүрлі жақындаулардың бар болуын көрсетті. Салық салу мақсатында мүліктің екі негізгі категориялары қарастырылуы мүмкін: жылжымайтын және жылжымалы (жеке) мүлігі. Мүлік жерді және оған байланысты құрылыстарын қосады. Персоналды жылжитын мүлік өзіне меншіктің барлық түрлерін қосады, сонымен қатар материалды және материалдық емес болып классификацияланады. Материалды жеке түйісіне қабылдау мүмкін немесе орнын ауыстыру мүмкін болатын материалдық қорлар жатады. Материалдық емес жеке мүлігіне мүліктің анықталған құндылығы туралы ақпаратты құрайтын шоттар, сертификаттар жатады. Мүліктің құндылығын екі әдіспен бағалауға болады: 1. Жылжымайтын мүлік әкелуі мүмкін болатын күтілген ренттік кірісі негізінде; 2. Сатудың болжанған бағасы негізінде (капиталды немесе нарықтықтық құнынан); Кейбір жағдайларда мүлікке салық альтернативті әдіспен анықталуы мүмкін. Осы жағдайда салық базасы ретінде жер участкесінің алаңы болады. Мүліктің құндылығын анықтау жақындаулардың бірі сатудың бағасын пайдалануы болып табылады. Осымен мүліктің салық салу мақсаттары үшін оның сатып алуының соңғы бағасы бойынша бағаланады. Осы жағдайда мүліктің құндылығы, оның капиталды құндылығы және ағымды арендтық төлем арасындағы қарым-қатынас жойылады. Менің ойымша сатып алу бағасының пайдалануы салық көлемін анықтайды, бірақ осымен салық салудың біріңғай бейнелік және әділділік принцптері бұзылады. Мүлікке салық базасын анықтау барысында келесідей мәселелер қалыптасады: салық салу базасына жерді және үйді қосуға керек пе, әлде салықты жерден ғана алу. Мүліктің жиынтық құндылығы өзімен мүліктің көптеген иеленушілерге ең түсінікті көрсеткішін ұсынады. Мүлік салығы үшін базасы ретінде осы көрсеткіштің пайдалануы салық салудың айқындығын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, бұл салықтың саясат үшін максималды кең салық базасының дәстүрлі анықтауымен келіседі. Белгілі, біріңғай бейнелік принципі заң алдында жалпы теңдігін алдын-ала ескереді. Осыған сәйкес бір территория шегінде барлық азаматтардың қатынасында мүлік салығының максималды толық бағалауы негізінде алу және бірдей қолданылуы тиіс. Егер салық базасы барлық меншігін есептемесе, онда салық төлеушілерден кім жеңілдіктерді алады және қандай мөлшерде алатындығын белгілеу қиын. Жоғары айтылғандармен байланысты, мүлік салығы бойынша салықтық базасының құрылуы әділдік принципіне әкеледі. Осымен мүлік салығы жеке табыс салығына қосымшасы ретінде қарастыруы мүмкін. Қолайлы мүлік салығын құру барысында салықтық ставкалар маңызды мәнді белгісіне ие орын алады. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарға мүлік салығын толық бақылауға берген кезде, сонымен қатар ставкаларын қоса алғанда, онда жергілікті деңгейде салық сферасының есеп берушілігін жүргізе отырып, оларға көп мүмкіндіктерін ұсынады. Осындай жағдай, жергілікті өзін-өзі басқару органының мемлекеттік басқарудың тәуелсіз секторы ретінде қарастыруға болады. Осындай байланыста, жергілікті деңгейде салықтық ставкаларға бақылау маңызды белгісіне ие, негізінде егер мемлекеттік биліктің орталық органдары өздері салық базаны белгілеуге шешеді. Мүлік салығын жергілікті өзін-өзі басқару органдары салық төлемдерін өздері бақыламаса және оны өндіріп алудың ережелерін белгілемесе, онда ол негізінде жергілікті салық түрі болып табылмайды. Ставкалар және базалар орталық органдармен белгіленген жағдайда мүлік салығы өзімен жергілікті органдардың трансферттерін ұсынады. Сонымен қатар, халықаралық экспорттардың мінездемесі бойынша, Қазақстанда алынатын жергілікті салықтардың тобы, әлемдік стандарттарға сәйкес келмейді, өйткені жергілікті билік деңгейінде белгіленбейді. Олар барлығы жалпы бірге орталық бюджет трансфертін құрайды. Әлемдік тәжірибеде, мүлік салығының және оны құрудың қызмет етуінің теориялық аспектілердің жалпы зерттелуі, негізінен жер салығы мен мүлік салығының одан әрі оптимизациялық жүргізілуі мүмкін. Сондықтан мүлктің бағалау әдістерінің зерттеуі және осы сферадағы салық салу базасының анықталуы өзекті мәселе болып отыр. жүктеу/скачать 136,36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|