Синтаксистік парадигмалар


Баяндауыш. Баяндауышқа тəн белгілер



Pdf көрінісі
бет65/374
Дата07.01.2022
өлшемі2,27 Mb.
#17280
түріМонография
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   374
Байланысты:
Paradigma2015-1

Баяндауыш. Баяндауышқа тəн белгілер
Баяндауыш – бастауыштың ісін, қимылын білдіріп, сөйлемдегі ойды 
тиянақтайтын мүше. Ол бастауышқа бағынып, онымен жақ жағынан же-
кеше, көпше түрде үйлесіп айтылады (С.Аманжолов). Баяндауыш – пре-
дикативтілік іс-əрекетті, сапаны білдіретін сөйлем мүшесі (Р.Əмір). Ба-
яндауыш бастауышпен предикаттық байланысқа түсіп, оның қимылын, 
іс-əрекетін, күйін білдіреді (Ə.Нұрмаханова).
Баяндауыш – сөйлемдегі  бастауышқа  бағынып,  оның  қимылын,  іс-
əрекетін,  кім,  не  екенін,  заттық,  мекендік,  сындық,  сандық  қасиеттерін 
білдіретін мүше (Т.Сайрамбаев).
Баяндауышқа берілген бұл анықтамалар бірін-бірі толықтырып оты-
рады. 
Сөйлемнің құрылымдық-семантикалық компоненті ретіндегі баянда-
уышқа тəн белгілер: 


76
77
Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигмалар
І бөлім. Дəстүрлі синтаксистік парадигмалар
1) сөйлемдегі негізгі мүше; 
2) құрылымдық жағынан бастауышқа бағынышты; 
3) етістік, зат есім, сын есім т.б. сөз таптарымен келіп, жіктік тұлғада 
қолданылады; 
4) сөйлемдегі қалыпты орны – сөйлемнің соңы; 
5) логикалық предикатпен сəйкес; 
6) сөйлемге «рема» болып қатысады. 
Баяндауыштың бұл белгілері сөйлем баяндауышын анықтауда негізге 
алынуы керек. Баяндауыш бастауышқа бағынышты, дегенмен сөйлемді 
тиянақтау жағынан ол – басты тұлға. 
Баяндауыштың сұраулары оның қай сөз табынан болғандығына, ба-
яндауыш  қызметіндегі  сөздің  тұлғалық  ерекшелігіне  байланысты  қо-
йылады.  Мысалы:  Тасбұлақ  өзенінің  суы – мөлдір  (С.Омаров).  Сұрағы 
–  қандай?  Сіздікі  дұрыс  (М.Əуезов).  Сұрағы – қалай?  Əлдекімнің  арт 
жағымыздан  сыңқылдап  күлген  даусы  естілгендей  болды  (Б.Майлин). 
Сұрағы – қайтті? 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   374




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет