Түркілік дүниетаным жазбаларын зерттеуге негіз болған В. Томсен Ядринцев, В.В. Радловтардың жасаған тұңғыш жаңалықтары, И.А. Батманов A.M. Щербак , В.М.Насилов , Д.Д. Васильев , С.Е. Малов , Л. Гумилев, Л.П. Потапов, И.В. Стеблева , С.М. Ареал, Н.А. Аристов, С. Кляшторный, Н.А. Кононов , Бартольд В.В. , О. Маенхен-Хелфен, Ж.- П.Ру, Т. Текин, Гең Ше Мин және басқа да көптеген түркітанушылардың еңбектерінің арқасында түркі жазба ескерткіштері туралы кешенді ғылым саласы қалыптасты.
Осы орайда, Ә. Марғұлан , Б. Кенжебаев, К. Аманжолов , А. Махмутов , Ғ. Айдаров , М. Томанов, А.С, Ә. Құрышжанұлы , Ә. Құрышжанұлы, Қ. Өмірәлиев , М. Жолдасбеков , Қ. Сартқожаұлы Аманжолов А.С. , .және т.б.ғалымдарымыздың байырғы түркі жазуын зерттеу саласына қосқан қомақты, мол үлестерін ерекше атап айтуға тиіспіз. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдарда Орхон-Енисей жазба ескерткіштерін зерттеудің жаңа белесі басталды. «Орхон ескерткіштерінің толық атласының» (М. Жолдасбеков, Қ. Сартқожаұлы) жарық көруі осы бағыттағы зерттеулерді жаңа арнаға бастайтын мәдени-ғылыми өміріміздегі үлкен жаңалық болды. Сонымен бірге, Орхон- Енисей жазбаларынын филологиялық, лингвистикалық қырларын қарастырған А.С. Аманжоловтың «Ежелгі түркі жазуының тарихы мен теориясы», М. Жолдасбековтың «Орхон ескерткіштері», О. Сүлейменовтің «АЗиЯ», «Тарихқа дейінгі түркілер: ежелгі түркі тілі мен жазуының пайда болуы туралы», «Жазу тілі», Қ. Сартқожаұлының «Байырғы түрік жазуының генезисі», Есенқұлов Е. , Келімбетов Н. еңбектерінде Орхон жазбаларының фольклорға қатысы жөнінде маңызды ойлар айтылады. Қорыта келе айпағымыз, жалпы түркілердің тарихына, мәдениетіне қатысты жазба деректер мен археологиялық ескерткіштер баршылық. Жазба деректердің негізі тобы Орхон-Енисей, Талас жазба ескерткіштері болып табылатыны даусыз. Сондай-ақ, қытай, араб-парсы және түркі тіліндегі жазба ескерткіштері де негізгі жазба деректер болып табылады. Қытай деректерін Н.Я. Бичурин т.б., еңбектері бүгінге дейін маңызын жойған жоқ. Көне түркі халықтарының көне жазба ескерткіштерінің зерттелуі бүгінгі кезеңде жалғасын табуда.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
А.Х.Касымжанов.Рыскиева А.А. Орхон –Енисей жазба ескерткіштеріндегі түркілік дүниетанымның рәміздік негіздері. – Алматы – 2009. 30 б.
К.Р. Аманжолов. Түркі халықтарының тарихы. – Алматы : Білім 2002
Махмутов А.М. Көне топонимдердщ мағынасы // Қазақ ономастикасының мәселелерг –Алматы: Ғылым, 1986. – (45-51 бб.).