Т. Н. Ер ме ко ва Ж. К. Отар бе ко ва Р. Н. Мұ на саева

12
1. Са дық төр де гі ақ са қал дар мен қа лай аман дас ты?
2. Қал ған топ пен қа лай аман дас ты?
3. Үл кен дер дің аман да су ын да қан дай ерек ше лік бар?
4. Өз де рің үл кен дер мен қа лай аман да са сың дар?
Үн дес тік за ңы
– тү бір мен қо сым ша ның не ме се сөз бен сөз ара сын да ғы ды­
быс тар дың бір­бі рі не әсер, ық пал етуі. 
Үн дес тік за ңы екі ге бө лі не ді: 
1) бу ын үн дес ті гі (син гар мо низм); 
2) ды быс үн дес ті гі (ас си ми ля ция).
Бу ын үн дес ті гі
(син гар мо низм) заң ды лық та ры:
1. Сөз дің ал ғаш қы буы ны жу ан бол са, ке ле сі бу ын да ры да жу ан не ме се соң ғы 
буы ны жу ан бол са, оған жал ға на тын қо сым ша да жу ан бо ла ды. Мы са лы: 
ба­
ла­лар, қа ла­да­ғы­лар­ымыз.
2. Сөз дің ал ғаш қы буы ны жі ңіш ке бол са, ке ле сі буы ны да жі ңіш ке не ме се сөз дің 
соң ғы буы ны жі ңіш ке бол са, оған жал ға на тын қо сым ша да жі ңіш ке бо ла ды. 
Мы са лы: 
ән­ші­лер­дің, үй­де­гі­лер­іміз
.
Ес кер ту. 
Ара лас бу ын ды сөз дер – өз ге тіл ден ен ген сөз дер. Мы са лы: 
кі тап, 
қа си ет, қа зір, ма те ма ти ка,
т.б.
Бу ын үн дес ті гі не ба ғын бай тын қо сым ша лар мы на лар:
1) кө мек тес сеп тік жал ғауы. Мы са лы: 
ба ла мен, қо нақ пен, оқу лық пен,
т.б.
2) ­ні кі (­ді кі, ­ті кі), ­тай, ­тал, ­еке. Мы са лы: 
Әсемді кі, әке тай, өсімтал, Қа леке,
т.б. 
3) ­бей, ­кер, ­гер, ­қор, ­паз, ­қой, ­кеш, ­ха на, ­кес. Мы са лы: 
бей ша ра, бал гер, 
жем қор, әсем паз, сән қой, ар ба кеш, ем ха на, зи ян кес, 
т.б.
4) ­ов, ­ова, ­ев, ­ева, ­ин, ­ина. Мы са лы: 
Әуе зов, Жұ ма ба ев, Бегалин,
т.б.
2.
Дең гей лік тап сыр ма ны орын даң дар.
1-дең гей. Оқы лым мә ті нін де қою қаріппен берілген сөздердегі буын үндестігін түсін-
діріңдер. Бу ын үн дес ті гі не ба ғын бай тұр ған сөз дер бар ма? Себебін анықтаңдар.
2-дең гей. Мә тін де гі амандасуды, сы пайы лық ты біл ді ре тін сөз дер мен тір кес тер ді қа-
тыстырып сұхбат құрыңдар.
3-дең гей. «Мә тін де гі аман дық сұ ра су дан не ні бай қау ға бо ла ды?» де ген та қы рып та 
ша ғын ойт ол ғау жа зың дар. Бу ын үн дес ті гі не ба ғы на тын жә не ба ғын бай тын сөз дер ді 
бө ліп көр се тің дер.
3.
Әр ха лық тың сә лем де су дәс тү рі мен әдет-ғұр пы ту ра лы бей не жаз ба ны (https://www. 
youtube.com/watch?v=FAyJ4iRUq8A) кө ріп, сә лем де су ту ра лы өза ра ой бө лі сің дер. 
Бей не жаз ба да ғы бас ты мә се ле ні анық таң дар.

жүктеу/скачать 2,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: