Тақырыбы: «Заңдылықты қамтамасыз етудегі Конституцияның орны мен рөлі» Орындаған: Серікбай Рамазан Русланұлы Тобы: п-20, 2-курс Тексерген: Өтегенова Махаббат Мақсатқызы
Қазақстан Конституциясының дамуы мен қалыптасуы
жүктеу/скачать 43,59 Kb.
|
| 2. Қазақстан Конституциясының дамуы мен қалыптасуы
Өздеріңіз білесіздер, қоғамның даму тарихы қарама-қайшылықтарға толы, оның бірі – елдің Конституциясы болуы мүмкін, ал конституционализм болмайды. Өйткені, құқықтық нысан әрқашан лайықты мазмұнмен толтырыла бермейді. Бұл Негізгі Заң қоғамдағы билікті, меншік пен бостандықты, мемлекеттегі адам мен азаматтың құқықтарын құқықтық ұйымдастырудың либералдық-демократиялық құндылықтарын көрсетпеген және бекітпеген жағдайда болады. Қазақстан Республикасының тұңғыш Конституциясының тарихы КСРО-ның ыдырауынан және 1990 жылы Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияның қабылдануынан басталады. КСРО-ның ыдырауын әлі де кешіктіруге болатын еді, бірақ енді оның алдын алу мүмкін болмады. Алайда, сол кезде, 1990 жылдардың басында КСРО-ның ыдырауы апатты жылдамдықпен оның ыдырауына дейін дами бастайды деп аз адамдар ойлаған. Және де айта кететін жайт, Қазақстан басқа одақтас республикалардың бірқатарына қарағанда, бәрінен бұрын «бөлінуге» ұмтылды және одақтық шарт негізінде республикалардың жаңа одақтастығына кіруге дайын болды. 1990 жылдың қарашасы Республика Жоғарғы Кеңесінің жалпы отырысында Орталықтан келіп түскен Одақтық шарт жобасы талқыланып, оған республикалық парламенттің көзқарасы нақтыланды. Жоба оң қабылданды. Алайда Одақтық шартты дайындау бойынша қарқынды жұмыс жүргізілгенімен, ол бірде-бір рет жасалған жоқ. Және белгілі болғандай, бұрынғы кеңестік республикалардағы егемендік үшін қозғалыс Егеменді мемлекеттер одағына апаратын жаңа бірігу қозғалысына қарағанда әлдеқайда күшті болды. Міне, осындай аса күрделі саяси жағдайда 1990 жылы 25 қазанда Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларация әзірленіп, қабылданды. Қоғамдық биліктің ең жоғары, дамыған түрі, белгілі бір аумақта халықты бір ұлтқа біріктіруге қабілетті жалпыға ортақ және жұмылдыру бірлігі – мемлекеттік билік. Оның мәні – егемендік. Егемендік – мемлекеттің биліктің әлеуметтік функцияларын жүзеге асыру жөніндегі қызметінде жүзеге асырылатын мемлекеттік биліктің мәні. Мемлекеттік билік ешбір басқа мемлекеттің билігіне бағынбайды, яғни. сыртында тәуелсіз, ел ішінде жоғары, өйткені ол орталықтандырылған және біртұтас. Қазақстанның конституционализмге эволюциясы бүкіл жиырмасыншы ғасырды қамтиды деп айта аламыз. Оны белгілі бір дәрежеде шарттылықпен келесі негізгі кезеңдерге бөлуге болады, олар: Кеңестік дәуірге дейінгі - 1900-1917 жж -ұлттық-демократиялық идеялардан Алаш Конституциясының жобасына дейін; кеңестік кезең – 20-шы жылдар 80-жылдардың аяғы; соңғы кеңестік кезең – 80-1990 жылдардың 2 жартысы; де-юре егемендікті бекітудің посткеңестік кезеңі – 1991-1993 жылдар; Қазақстанның егеменді дамуының бастапқы кезеңі – 1993 жылғы қарашадан. Ал, азамат соғысы нәтижесінде Алаш ұлттық-территориялық автономиясының сәтсіз тәжірибесінен кейін, ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясы үміт еткен демократиялық Федеративті Ресей аясындағы республикалық парламенттік-президенттік жүйемен 1917 жылы Қазақстан мемлекеттілігі мүмкіндігінше ұлттық табиғатын сақтай отырып, кеңестік негізде объективті түрде дамыды. Келесі кезең – Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің 1920 жылғы 26 тамыздағы «Автономиялық Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасын құру туралы» қаулысы. Ресей Федерациясының құрамындағы Қазақстан автономиясының аумағы анықталды. КСРО-ның құрылуымен және 1925 жылы РКФСР Конституциясының қабылдануымен ҚазЦИК 1926 жылы 18 ақпанда ҚАКСР Конституциясы жобасының соңғы нұсқасын қабылдау туралы шешім қабылдады. Айта кетерлігі, бұл кезеңді ретроспекциялау республиканың бүкіл кеңестік тарихында қазақ ұлтының кеңістіктегі саяси өзін-өзі анықтауы үшін ең болмаса, өте тиімді болып шықты деген қорытындыға келеді. ата-бабаларының этногенетикалық отанының мемлекеттік-территориялық қауымдастыққа бірігуінің және мемлекеттік егемендікті одан әрі дамытудың қажетті негізі ретінде. Соңғысының құқықтық белгілері қазірдің өзінде қалыптасып, Қазақ автономиясының өзіндік Конституциясы түрінде, мемлекеттік билік пен басқарудың жоғарғы органдарының қызметінде, Қазақстан аумағында заң шығарудың белгілі бір мүмкіндігінде, ақырында, республика КСРО құрамында тікелей сыртқы мемлекетаралық байланыстарды жүзеге асырды. Қазақстанның одан әрі конституциялық эволюциясын КСРО құрамындағы Қазақ Кеңестік Республикалық мемлекеттілігінің кезеңі деп атауға болады, ол Кеңес Одағының тікелей субъектісі мәртебесі жоғары болған және Қазақ КСР-нің 1937 және 1978 жылдардағы Конституцияларына сәйкес. , ол егеменді мемлекет ретінде формалды – заңды түрде дамыды. Қазақстанның конституционализмге эволюциясында республиканың де-юре егемендігін бекіту кезеңі (1989-1993) ерекше назар аударуға лайық. 1990 жылы 25 қазанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі қабылдаған «Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы» Декларацияда тұңғыш рет Қазақ КСР-нің егемендік құқықтарының жай-күйінің үш негізгі мемлекеттік-құқықтық нормасы белгіленді: а) Конституция мен заңдардың үстемдігі туралы Қазақ КСР аумағындағы республикалар туралы, ал республиканың «өз аумағында егемендік құқықтарын және Республика Конституциясын бұзатын заңдардың және Одақтың жоғары органдарының басқа да актілерінің қолданылуын тоқтата тұру» құқығы туралы; б) егемендiгiнiң негiзiн құрайтын Қазақ КСР-iнiң ерекше меншiгiне, жер мен жер қойнауына, суға, әуе кеңiстiгiне, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесiне, басқа да табиғи ресурстарға, халықтың мәдени және тарихи құндылықтарына, бүкіл шаруашылық және ғылыми-техникалық әлеует, «өз аумағында бар барлық ұлттық байлық» туралы, сондай-ақ «Қазақ КСР-нің Республиканың салымына сәйкес жалпыодақтық меншіктегі өз үлесіне, оның ішінде алмаз, валюталық үлесіне құқығы қамтамасыз етілді. қорлар мен алтын қоры»; в) Қазақ КСР-нің «халықаралық қатынастардың дербес субъектісі ретінде әрекет ету, сыртқы саясатты өз мүддесіне сай анықтау» құқығы туралы. Қазақстандағы демократиялық, құқықтық, әлеуметтік-экономикалық және мәдени қайта құрулар туралы қазақ қоғамының негізгі идеяларын бойына сіңірген Декларациядан Республиканың жаңа Конституциясының жобасын әзірлеу басталды. 1992 жыл наурыз Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымына толыққанды мүше болып қабылданды. 1993 жылдың қаңтарында екі жылға созылған ымыраға келу ізденісінен кейін 12-шақырылымдағы Жоғарғы Кеңес Қазақстанның кеңестік дәуірден кейінгі алғашқы Конституциясын қабылдады, ол Республиканың де-юре егемендігінің қалыптасуын аяқтады және шынайы конституционализмнің орнығуын жалғастырды. 1993 жылғы Конституция бірпартиялық ұлттан жоғары саяси биліктен, монополистік экономикалық жүйеден және тарихи зорлық-зомбылық идеологиясынан алға жылжыған қазақстандық қоғамның оң динамикасына кеңістік ашқанын айта кеткен жөн. Сонымен қатар, Қазақстанның әлеуметтік-бағдарланған нарықтық экономикаға көшу кезеңінің бірінші кезеңінде Негізгі Заңның артықшылығы Республиканы ынтымақтас мемлекеттердің дүниежүзілік қауымдастығында жаңа тәуелсіз мемлекет ретінде заңдастыруында екенін атап өткен жөн. . 1993 жылғы Конституция Қазақстан өзін қазіргі өркениеттің ажырамас бөлігі ретінде қабылдайтынын, жалпы адамзаттық құндылықтарды ұстанатын тату көршілік пен көпполярлы және өзара тиімді ынтымақтастыққа ниетті екенін айқын көрсетті. 1995 жылғы Конституцияның қабылдануы, оның рухы – сабақтастықтың ажырамас сәттері біздің Қазақстан Республикасын конституциялық эволюцияның ұйытқысына айналдырды және сонымен бірге жаңа тәуелсіз мемлекеттің одан әрі дамуы мен нығаюының болашағын ашты. ұлттық және либералдық демократиялық құндылықтарды қамтитын конституциялық мемлекеттің өркениетті деңгейі. 1995 жылғы Конституцияны Қазақстан халқының өзiнiң жоғарғы билiктiң заңдастырылуы мен оның шекарасын белгiлеуiне байланысты мемлекет құрылымы мен механизмiнiң тарихи алдын ала белгiленгенi деуге болады. Ал 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясының преамбуласында айтылғандай: «Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы, төл қазақ жерінде мемлекеттілік құра отырып, өзімізді мұраттарға адал бейбіт азаматтық қоғам ретінде мойындаймыз. бостандық, теңдік және келісімге қол жеткізіп, әлемдік қауымдастықта лайықты орын алғымыз келеді, бүгінгі және болашақ ұрпақ алдындағы жоғары жауапкершілігімізді сезіне отырып, егемендік құқығымызды негізге ала отырып, біз осы Конституцияны қабылдаймыз». Біз Республикамыздың болашағына сенеміз және елдің саяси өмірін демократияландыру, экономика мен меншік қатынастарын ырықтандыру жөніндегі үкімет шаралары Қазақстанның әлеуметтік дамуына жаңа серпін беруі керек деп есептейміз. жүктеу/скачать 43,59 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|