Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация


Key Words: Turkic languages, Kipchak Turkic, Kirghiz, converbs, lexicalization  Giriş



Pdf көрінісі
бет108/238
Дата15.11.2022
өлшемі5,1 Mb.
#50154
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   238
Байланысты:
COLLECTION of Сonferences XXIV «Akhanov readings» 2021

Key Words: Turkic languages, Kipchak Turkic, Kirghiz, converbs, lexicalization 
Giriş. Kırgızcada, zarf-fiiller sayıca çok olmakla birlikte geniş bir kullanım yelpazesine 
sahiptir. Zarf-fiiller sentaktik olarak, belli morfemlerce işaretlenen, sözdizimsel olarak bir üst 
yapıya altasıralı olarak bağlanan ve genelde belirteç işlevinde kullanılan bağımlı yapılardır. Bu 
yapılar, zamanla dilbilimsel süreçlerden geçerek farklı kategorilere gelişmiştir. Bu süreçlerden birisi 
de sözlükselleşmedir. Sözlükselleşme, aralarına herhangi bir öge kabul etmeyen, bir birleriyle 
semantik olarak kaynaşmış (fusion), sadece tek bir olayı ifade eden yapılardır (Johanson 1995: 314-
315). Aydemir sözlükselleşmeyi, eşzamanlı bakış açısına göre ögelerin olağan bir oluşum 
sonucunda dilin sözvarlığına girmesi şeklinde tarif etmiştir (2015b: 223). Bacanlı ise dinamik bir 
değişimin sonucu olan sözlükselleşmenin, morfemlerle (ekler ve analitik yapılar) meydana 
geldiğini, fakat bu değişimin sonucunda dilbilgisel biçim türetme rollerinin ortadan kalkabildiğini 
ifade eder (2014: 33-34). Bacanlı’nın analitik yapılardan kastı hem ekleşik fililer (Kırg. oqup tur 
‘(sürekli) oku-’) hem de serbest iki fiilin (ciber- anlam ifade eden sözlükselleşmiş unsurladır. Bu eşzamanlı tanımların yanı sıra sözlükselleşme 
artzamanlı bakış açısına göre de değerlendirilmelidir. Art zamanlı bakış açısına göre 
sözlükselleşme, ‘sözlüğe girme’ ya da ‘gramerin üretken kurallarının dışına çıkma’ anlamında 
kullanılmaktadır (Aydemir 2015: 224).
Daha çok gramerleşmenin ön aşaması olarak kabul gören sözlükselleşme (lexicalization) ile 
gramerleşme (grammaticalistion) birbirleriyle bağlantılı olmasına rağmen bu iki kategori farklı 
dilsel değişim sürecine sahiptir. Yani gramerleşme, dilbilgisi ile ilgiliyken sözlükselleşme ise 
sözlük ile alakalıdır. Aynı zamanda bu iki kategori dinamik bir sürece sahip olmakla birlikte bir 
unsur gramerleşmeden önce sözlükselleşme sürecinden geçmesi gerekir
10
(Lehmann 2002: 1). 
Kısacası her gramerleşme bir sözlükselleşmeye dayanmaktadır. Burada anlaşılacağı üzere 
gramerleşmiş bir zarf-fiil biçiminin gramer fonksiyonuna sahip olmadan önce sözlükselleşme 
aşamasını tamamlaması gerekiyor. Örneğin, Kırgızca körö ‘göre’, sözcüğü ilk başlarda 
sözlükselleştikten sonra gramatikal bir birime dönüşmüştür. 
Johanson, dört seviye/düzeyde incelediği zarf-fiil cümlelerinde sözlükselleşen zarf-fiilli 
yapıları 3. seviye altında değerlendirmiştir
11
. Kırgızcada sözlükselleşen ve zamanla farklı dilbilgisel 
10
Gramer ve sözlük veya gramerleşme ve sözlükselleşme arasındaki temel farklar için bk. Lehmann 2002
11
Johanson’un zarf-fiilleri sentaktik açıdan betimlediği 4 seviye/düzey şöyledir (1995, ss. 313-315):
a. Seviye 1: Temel parça ile zarf fiil parçasının öznesi ayrıdır: 


roller üstlenen çok miktarda zarf-fiil kökenli yapı mevcuttur. Bu yapılar; -A/-O;-y, -(X)p, -GAnI/-
GOnU, -sA/-sO vb. biçimlerdir. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   238




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет