Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация



Pdf көрінісі
бет109/238
Дата15.11.2022
өлшемі5,1 Mb.
#50154
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   238
Байланысты:
COLLECTION of Сonferences XXIV «Akhanov readings» 2021

1. Fiil Leksemleri 
Sözlükselleşmeyi daha çok fiil + zarf-fiil + fiil yapısıyla oluşan fiil leksemleri açısından ele 
alan Johanson, sözlükselleşmiş bu gibi yapılarda temel parçanın daha sınırlı olmakla birlikte bu 
yapıların fiil öbek biçiminde olduğunu ifade eder. Bu durumda zarf-fiilli biçim, ekleşik fiil 
yapısının bir bileşeni olarak bu yapı içinde leksikalleşmekte ve böylece yeni fiil leksemlerinin 
oluşumuna yardımcı olmaktadır. Johanson sözlükselleşen bu tür yapılarda, temel parçanın sadece 
yüklemin ikinci çekirdeğini oluşturduğunu ve zarf-fiil parçası (ZP) ile temel parçanın (TP) sadece 
bir eyleyene (actant) sahip olduğunu belirtir. Johanson, bu yapıları şu şekilde sembolleştirmiştir 
(1995, ss. 314-315): 
Yüklem ([özne] yüklem (yüklem çekirdek 1+ yüklem çekirdek 2)) 
ZP TP 
Türkiye Türkçesi 
 al-ıp 
gel
al-ZF gel-TP
‘getirmek’ 
Johanson’un verdiği bu örnek doğrultusunda, birbirleriyle bütünleşip bir olayı ifade eden bu 
fiil leksemleri aralarına herhangi bir öge kabul etmeyen, yeni fiil oluşumları olduğunu görebiliriz. 
Kırgızcada bu tip leksikalleşmiş yapılara baktığımızda, içeriksel olarak zarf-fiil ekli ana fiilin 
semantik değeri oldukça kaybolmuş, bunun aksine yardımcı fiil içeriğinin anlamı ise daha 
belirginleşmiştir. Bundan dolayı Kırgızcada, bu biçimde oluşan fiil leksemleri ayrı fiil leksemi 
olarak sözlükte yer edinmiştir. Bu zarf-filli leksemlerde, ikinci fiil semantik olarak esas alınır. Bu 
durumda, zarf-fiilli birinci fiil ise leksikal anlamını kaybederek leksikalleşir ve böylece ikinci fiilin 
içeriğini niteler. Başka bir deyişle bu tür yapılarda, zıt bir içeriksel niteleme ilişkisi vardır. 
Dolayısıyla Türkçede ekleşik fiillerde semantik niteleme ilişkisi genellikle yardımcı fiilden asıl fiile 
doğru iken, sözlükselleşen fiil leksemlerde bu semantik niteleme yönü birinci fiilden ikinci fiille 
doğrudur (Aydemir, 2015, ss. 225-226). Ayrıca sözlükselleşen bu yapılar, öbekleşme 
(phraseologism) olarak da adlandırılmaktadır (Bacanlı, 2014, s. 35). Kırgızcada ǰiber- (<їd- 
gönder-’ + u + ber- ‘ver-’) ‘gönder-’, alїp kel- (< al- ‘al-’ + їp + kel ‘gel-’) ‘getir-’, satїp al-  (sat- 
‘sat-’ + ip + al- ‘al-’) ‘satın al-’, tosup čїq- (tos- ‘rastlan-’ + ip + čїq- ‘çık-’) ‘karşılaş-’ gibi 
sözlükselleşen zarf-fiilli yapılar mevuttur:
(1) Qabїlan tūġan Almambet, bir adamsat körünsö tegi-ǰayїn suratїp bir čorunu ǰiberseŋ
(Radloff, 1995, s. 159) 
Yüklemli 1 ([ özne] yüklem) + yüklemli 2 ( [ özne] yüklem)
ZP TP
Ali gelince Osman şaşırdı. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   238




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет