T ycin,  жаца би1кке кетершгенд1пн керем1з. Бул 305 С.Сейфуллин. Казак эдебиен. А., 1932, 43-бет

Эдеби сын тарихы
143
макаладан ауыз эдебиет! шын мэшнде халык шыгармашылыгы болгандыгы дэлелдендь 
Калын кеп ш ш ктщ
eMip 
тэяарибесш жиынтыктаудан келш туган халык акындыгынын, 
'«ernici аталган макалада дурыс ш еппм т тапкан»308.
Б.Кенжебаев казак эпосы жайлы макала жазып, езш д к пш рлер айткан. Зерттеунп эпос- 
тык жырларды «Heri3ri идеяларына, жел1 
К¥Ры лы стар ы н а 
(композиция) жазылыстарына, 
стилше, багыттарына, жазьшган мезгшдерше карай белуд»>309 усынады. Осы непзге суйене 
отырып, казак эпосын е й топка ж1ктеген: 1) «непзп идеясы балага (батыр болатын) зар болу, 
Отан коргау» болатын жырлар (Едке, Кобыланды, Алпамыс, Шора, т.б.); 2) «непзп идеясы 
атастырылгандык, гашыктардыц калайда косылуы» жырланатын шыгармалар (Козы Кер- 
пеш-Баян суду, Камбар батыр, Кыз Жiбeк, т.б.). Автор эпостык жырлардыц 6api XV гасырда 
ногайлы дэу1ршде туды деген n k ip re карсы.
M.Fабдуллин Б.Кенжебаевтыц батырлар жырыныц тууы туралы айткан пш рлерш е дау 
айткан310. Озшщ ойларын «Кобьшанды» жырын сез ете отырып дэлелдеген. Ол осы уакытка 
дешн батырлар жырын жалпылама эцпме етуш ш ктщ басым екендкш ескертш, ap6ip шы­
гарманы жеке зерттеу мэселесш кетердр".
Отызыншы жылдардьщ соцына карай казак ауыз эдебиетшщ нактылы жанрларын, ма­
цызды ескерткштерш, жекелеп те, сол сиякты кейб1р такырыптас шыгармаларды топтас- 
тырып та зерттей бастады. Мундай макалаларда фолышордыц халык eMipiMeH, тарихымен 
байланысы, езш д к ерекшел1ктерш ашу сиякты мшдеттер алга койылды.
С.Мукановтыц макаласында айтыс жанры терецдеп зерттелдр12. 7 бел1мнен туратын бул 
зертгеушде автор «казак халкьшыц ауыз эдебиетшде батырлар жырынан соцгы колем жагынан 
Ke6i де, мацыз жагынан салмактысы да «айтыс жанрыныц тур/п сипаттары жайлы толгамды 
пшрлер айта бшген. Айтыстыц казактарда ете ерте кезден келе жаткандыгын айта келш, 
бурын акынга «акын» атагын эперетш айтыс болган деген тужырымыи бщщредь «Акын мен 
жыршыныц арасындагы айырма», деп жазады автор, «акынньщ непзп K3ci6i ез жанынан елец 
шыгару (импровизация), жыршыныц Heri3ri Kaci6i шыгарылган даяр елендерд1 жырлау».
Сэбит айтыстыц алты турш керсеткен. Олар: эдет айтысы (жар-жар), б эдк, дш айтысы, 
е л к пен ripiHin айтысы, рушылык айтыс, жумбак айтыс. Бул енердщ еткен гасырларда 
багасы ете зор болгандыгын Сыпыра, Асан, Букар, Махамбет, Шернияз жырларын тшге 
тиек ете отырып дэлелдейдь Зерттеунп казак акындарыныц кептеген айтыстарын карас- 
тырган. Кыз бен жптг айтысына ерекше кецш беледь Осы турдщ озык y/irurepi ретшде 
Б1ржан мен Сараныц, Омаркул мен Тэбияныц айтыстарына арнайы токталган. Макалада 
акындык, айтыс eHepi жайлы соны пш рлер баршьшык.
Ауыз эдебиетш сала-сала бойынша зерттеген М.Эуезовтщ313, Е.Ысмайыловтыц314, Б.Кен­
жебаевтыц315, Э.Маргуланньщ316, С.Мукановтыц317, т.б. макалалары жарык кердь Есмагамбет 
«ертегшердщ шыгу, даму барысын, типологиялык уксастыктарын, халыктык идеясын, образ- 
дар жуйесш, сюжеттк, композициялык жакындыгын, керкемдк ерекшелктерш жан-жакты 
камтып, накты мысалдармен керсепп берген»318.
Е.Ысмайылов та, Б.Кенжебаев та ертегшер баска елдерден (Yщцстаннан) ауысып алынган 
деген теорияны сынайды. Есмагамбет ертегшердщ уксас болу себебш «эр халыктыц сол ерте- 
пш тудыратын тарихи когамдык даму сатысын басьшан кеплрушде» деп тушд1редь Бейсенбай 
Кенжебаев эр халыктыц «колтума, байыргы eprerinepi» болумен 6ipre «баска халыктан келген» 
ертегшердщ де барлыгын дэделдейщ. Э.Маргулан да казак эпостарьшьщ тууы жайлы пшрлер 
айткан.

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: