Эдеби сын тарихы
575
I.V.Stalin oldiikten sonda durakladi ve halkm milli, manevi hayatinda bir «ihklik» meydana geldi.
Siiriilen Kazak aydmlannm edebiyata yeniden donmeleriyle beraber edebi ele§tiri de saptigi yoldan
geri dontip canlihk kazandi.
«Galip sosyalizm», «Kemale ermi§ sosyalizm», «Yeniden yapilandmna» gibi 60.70.80. Yillardaki
donemlerde edebi tenkid biiyuk ba§anlara imza atti. Gazete ve dergilerde edebiyatla ilgili degi§ik
konularda tarti§malar meydana geldi. Ele?tiri ve edebiyat alanmdaki ara§tirmalar sayesinde 1960-1967
yillar arasmda alti kitaptan meydana gelen U
9
ciltli «Kazak edebiyatmin tarihi» adli kitap basildi.
1972 yilinda merkez komitenin edebi tenkid ile ilgili kararlan biiyiik imkanlara yol a
5
ti. Gazete ve
dergilerde edebi tenkidlere biiyiik onem verildi. Kazak edebiyatmm ele§tirisine ve ara§tirilmasma
onem verilerek «Zaman ve yazar», «Gentler hakkinda» gibi yayinlar sistemli bir §ekilde basildi.
Ele§tirmenlerin
9
ah§malan sik sik gazete ve dergilerde yayinlanmaya ba§ladi. Ele§tiri alanmda tecriibe
edinmemi§ M.Karataev, S.Kirabayev, R.Berdibay’lann birka? ciltli eserleri yaymlandi. Ele§tirmenlerin
9
ali§malan takdir edilerek devlet odiillerini kazandilar.
80. yilm ikinci yansmda ba§layan «yeni yapilandirma» sistemi edebiyata biiyiik yenilikler getirdi.
Vakti zamamnda degi?ik siyasi suflamalarla idam edilen A.Baytursunov, M.Dulatov, M.Gumabayev,
C.Aymautov gibi yazarlann eserlerine halki yeniden kavu§tu. Onlann eserlerini giiniimiiz acisindan
degerlendirme, halka tamtma ve yayma adma edebi tenkid biiyuk i§ler yapti. 90. yillann ba§inda
Rusya imparatorlugu yikildi. U? asirboyunca Ruslarm esiri olan Kazak halki bagimsizhgma kavu§tu.
Kazak edebiyati asirlardir uzerinde olan baskidan kurtularak milli degerler dogrultusunda geli§meye
ba^ladi. Kazak halkmin milli degerlerini ta§iyan edebi eserlerini tekrar ele alip degerlendirdiler. Bu
gorevi de edebi tenkid iistlendi.
En biiyiik milli degerimiz dilimiz oldugu i?in aydmlan en
90
k dii^iindiiren de bu mesele oldu.
Hizli yayilmakta olan kiireselle§me ve edebiyatin degerinin kaybolmaya ba§lamasi aydmlann gazete
ve dergilerde bu konuya egilmelerine sebep oldu. Edebiyat nasil bir metod uygulamah sorusuna
edebiyat ele§tirmenleri cevap aradi.
Demokratik sisteme giten toplunun da toplumsal meseleleri giindemden dii§medi. Bu yillarda
edebiyat nedir, hangi yonde geli§meli, kureselle§me durumunda edebiyatin durumu nasil olur, post-
modemizm ve Kazak edebiyati gibi asnn sundugu problemler tenkid alanmda tarti§malar olu§turdu.
Gtintimuzdeki ele?tirmenler cesur ve htirdiir. Bu durum bazen a^mliklara ve dolayisiyla da tarti§malara
sebep oluyor.
Gene de bagimsizlik kazandiktan sonraki edebi tenkid bazi aksakliklara ragmen gorevini yerine
getiriyor. Ele§tiri ve ara§tirma alanmdaki
9
ali§malar sonucu basilan iki ciltli «Kazak edebiyatmi
ara§tirmanm tarihi» (2005-2009), on ciltli «Kazak edebiyatmm tarihi» (2004-2008,) gibi gapli
^ah^malann meydana gelmesi guniimiizdeki edebi ele^tirinin onemini vurgular.