Әож 631. 05: 633. 11 Бидай тұҚымының омская 18 сортының Өзіндік қҰнын төмендету жолдары ретіндегі қолданылатын топырақ ӨҢдеудің жинақтау технологиясы
жүктеу/скачать 295,96 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қарсақбаев , Ж.А., Седов , Г.
- References
- Қarsaқbaev, J.A., Sedov, G.
- Авторлар туралы мәлімет
| ӘОЖ -631.05:633.11 БИДАЙ ТҰҚЫМЫНЫҢ ОМСКАЯ 18 СОРТЫНЫҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН ТӨМЕНДЕТУ ЖОЛДАРЫ РЕТІНДЕГІ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ТОПЫРАҚ ӨҢДЕУДІҢ ЖИНАҚТАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
Нұғыманов А.Б. - Қостанай ауыл шаруашылығын ғылыми - зерттеу институтының бас директорының ғылыми жұмыс бойынша орынбасары Әбдіғали А.З. - А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетіндегі агра - биологиялық факультетінің магистранты, агронамия кафедрасы Бұл мақалада астықтың өнімділігіне, топырақ ылғалдығына, экономикалық тиімділігіне топырақ өңдеуді ықшамдаудың әсері сипатталған. 3 кестеде бірге берілген, мәліметтер 2006 - 2010 жылдардың зерттеулердің жүргізілген нәтижелерін қамтиды. 2 әдебиет деректері қолданылған. Сонымен қоса, топырақпен жұмыс істегенде, еңбектегі негізгі құрал ретінде, ылғалды тиімдірек қолдану, жел эрозияларын болдырмау, олардың құнарлылығын қалыптастыру және сақтап қалумен байланысты шаралар жүргізу қажет. Бүгінгі даму кезеңінде күн тәртібіне елдің агроөндірістік кешенің, алдына бірнеше маңызды міндеттер қойылып отыр. Қостанай АШҒЗИ және басқада ғылыми - зерттеу мекемелерімен Солтүстік Қазақстан жағдайларында буды культиваторлаудың орнына гербицидтерді қолдану, әсіресе құрғақшылық жылдары, топырақтағы ылғал мөлшерін арттыратыны анықталды. Гербицидті (нөлдік) буларда арамшөптер тұқымдары толығырақ көктейді, бұл топырақтағы потенциалдық қорды азайтады Негізінен, келешекте астық шаруашылығы бойынша әлемдік талапқа сай дамуды діттеген жөн екенін алға тартқан мамандар «егер жеделдетіп арнайы бір шараларды қарастырмасақ, халықты аш - құрсақ етіп алуымыз да ғажап емес» деседі. Бұл ретте мамандар астық алқаптарын ылғалдандыру ісіне назар аудару қажеттігін баса айтуда. «Ол үшін, әрине, әлем елдерінің тәжірибесінде қолданылып жүрген жаңа технологиялық әдіспен дамуды үйренгеніміз дұрыс. Бұл әдіс астықты шығынсыз, өнімді сапалы етіп алуға мүмкіндік ту - ғызады» дейді мамандар . Кілт сөздер: нөлдік технология, бидай түрлері, жаңа технология, астық мөлшері, мамандар. СБЕРЕГАЮЩИЕ ТЕХНОЛОГИИ ПОЧВООБРАБОТКИ, КАК ПУТЬ СНИЖЕНИЯ СЕБЕСТОИМОСТИ ПРОДУКЦИИ ЗЕРНА ПШЕНИЦЫ СОРТА ОМСКАЯ 18
Нугуманов А.Б. - Костанайский сельскохозяйственный научно - исследовательский институт, заместитель генерального директора по научной работе Абдигали А.З. - магистрант агро - биологического факультет кафедры агронамия Костанайского государственного университета имени А. Байтурсынова. В статье описывается влияние минимизации обработок почвы на влажность, урожайность, экономическую эффективность. Приведены три таблицы, данные несут информацию 2006 - 2010 годов исследований. Использовано два источника литературы. Кроме того, при работе с грунтом в труде в качестве основных средств, более эффективного использования влаги, предотвращения ветровой эрози, необходимо проведение мероприятий, связанных с сохранением и формирование их плодородия. На сегодняшний период развития агропромышленного комплекса страны в повестку дня, несколько важных задач ставится перед. Костанайски научно - исследовательский институт сельского хозяйства и других научно - исследовательских учреждений в Северном Казахстане условиях использования пара вместо гербицидов, особенно в засушливые годы, увеличит количество влаги в почве были найдены. Гербициды семена (ноль) пара сорняков созревают более, это уменьшает потенциальные запасы в почве. Как правило, в соответствии с требованиями мирового зернового хозяйства в будущих специалистов в области развития выдвинули, что адресат должен быть ", если не рассматривать специальные меры для ускорения aşqursaq люди не удивлены, узнав, что" они пришли к выводу. В то же время, по мнению экспертов, необходимо обратить внимание на гидратации культур. "Это, конечно же, страны мира, чтобы научиться разрабатывать новые технологии, используемые в практике способа является неправильным. Этот метод стоимости зерна, будет возможность получить качественный продукт, "сказал эксперты. Ключевые слова: ноль, типы пшеницы, новые технологии, размер зерна экспертов. NO-TILL TECHNOLOGIES OF PROCESSING OF GROUND, AS A WAY OF DECREASE IN A NET COST OF PRODUCTION OF GRAIN OF WHEAT A GRADE OMSK А YA 18 Nugumanov A.B. - Kostanai Agricultural Research Institute, Deputy Director General for Research Abdigali A.Z. - undergraduate agro-biological faculty of the Department of agronamiya Kostanay State University named after A. Baitursynov. In article influence of minimization of processings of ground on humidity, productivity, economic efficiency is described. Three tables are resulted, given bear the information about 2006-2010 of researches. It is used two sources of the literature. In addition, when working with the soil in labour as fixed assets, more efficient use of moisture, prevent wind roselyn, it is necessary to conduct activities related to conservation and the formation of their fertility. At the present period of development of the agroindustrial complex of the country in the agenda, several important tasks placed before. Kostanai Scientific Research Institute of Agriculture, and other research institutions in North Kazakhstan conditions using steam instead kwltïvatorlawdıñ herbicides, especially in dry years, will increase the amount of moisture in the soil were found. Herbicides seeds (zero) vapor weeds ripen more, it reduces the potential reserves in the soil. As a general rule, in accordance with the requirements of the world's grain production in the future experts in the field of development put forward that the target should be, "if you do not consider special measures to accelerate aşqursaq people are not surprised to learn that" they concluded. At the same time, according to experts, it is necessary to pay attention to hydration cultures. "This, of course, the countries of the world to learn how to develop new technologies used in the practice of the method is wrong. This method is the cost of grain will have the opportunity to receive a quality product," the experts said. Keyword: zero, types of wheat, new technologies, the size of a grain of experts.
Ғалымдардың айтуынша, алқаптардан мол ӛнім алу үшін егіншілікте ―нӛлдік технологияны‖ пайдаланудың да пайдасы зор. Бұл технологияны пайдалану үшін егіс алқабының сабан майдалайтын комбайнмен орылуы, оның артынан серіппелі тырмалармен алқап бетіне сабанның біркелкі жайғасуын қамтамасыз ету қажет. Ал үйреншікті әдіспен орылған алқап үстінде қалатын шӛмелелер жерді жырту, тегістеу, егу кезінде кӛп қиындықтар туындататыны белгілі. Алқаптарда қалған шӛмелелерді диқандардың
кейде ӛртеп жібереміз деп ӛсімдік қалдығын қорытатын микроорганизмдерді түгелдей жойып жіберетіні де аян. Алқап бетінде тиісті кӛлемде ӛсімдік қалдықтарының қалыптаспауына байланысты алғашқы жылдары ―нӛлдік технологияның‖ тиімділігі кӛрінбеуі мүмкін. Ондай ӛсімдік қалдықтары қалыптасқан соң 1 гектардан 20 центнер ӛнім алғанда, топырақ бетіне 2 тоннаға жуық сабан түседі. Бұл жағдай осы алқапқа 10 - 12 тонна қара шірік шашқанмен бірдей әсер етеді.
Топырақ құнарлылығы оның құрамындағы гумуспен, яғни қара шірікпен есептелетіні белгілі. Гумустың құралу процесі тек топырақта анаэробтық жағдай болғанда ғана мүмкін болады екен. Ӛйткені, жерді терең жыртқанда оның қабатына ауа кіріп, анаэробты микроорганиздер жойылып кетеді. Аэробты микроорганиздердің
пайда болуы органикалық заттардың минералдануына және сол арқылы кӛмір қышқыл газының пайда болып ауаға ұшып кетуіне әкеледі. Бұл топырақта гумусты құрайтын кӛмірсутегінің азаюына әкеліп соғады.
Осы күнгі агробизнестегі ең бір маңызды мәселелерінің бірі аграрлық ӛнімдердің тиімділігін арттыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.А.Назарбаев халыққа
жолдауында энергошығынды тӛмендетуді қамтамасыз ететін тиімді
технологияларға негізделетін
экономикамыздың бәсекеге қабілеттілігін атап ӛтті [1]. Ӛнім ӛндірісі шығынын тӛмендету мәселелерін шешу үшін, кәсіпорында әртүрлі шаралар енгізіліп және барлық факторлары ескерілген бағдарлама әзірленуі қажет: 1) негізгі қорды пайдалануды жақсартумен байланысты бағдарламалар (кәсіпорынды артық кӛліктен босату,
техникалардың тозуын тӛмендету және
де техниканы жӛндеу шығындарын тӛмендету); 2) жұмыс күштерін пайдалануға байланысты шаралар ( еңбек ӛнімділігін жоғарлату, еңбек шығынын қысқарту). Сонымен қоса, топырақпен жұмыс істегенде, еңбектегі негізгі құрал ретінде, ылғалды тиімдірек қолдану, жел эрозияларын болдырмау, олардың құнарлылығын қалыптастыру және сақтап қалумен байланысты шаралар жүргізу қажет. Бүгінгі даму кезеңінде күн тәртібіне елдің агроӛндірістік кешенің, алдына бірнеше маңызды міндеттер қойылып
отыр. Астық ӛндірісінің тұрақты дамуының перспективалық бағыты, бүкіл
әлемдік даму беталысы болатын қорсақтағыш ӛндіру технологиясын жетілдіру және әзірлеу болып табылады [2].
Осы мақсатпен Қостанай
АШҒЗИ - ң ғалымдарымен біздің облысымыздың кейбір шаруашылықтарында қолданылып жатқан ылғал - қор сақтайтын топырақ ӛңдеу технологиясы жетілдіруде. ЕвроАзиаттық құрылықтарда оны нӛлдік технология деп есептейді, Латын Америкасы елдерінде, Австралияда, АҚШ және Канадада оны No -till (Zero- till) деп атайды.
Бұл
технологияның басты мақсаттары:
Экологиялық кӛзқарастан – эрозияны бақылауға алу, топырақ құнарлылығын жақсарту;
Экономиялық кӛзқарастан –
аз жұмыс жүктемесі болған жағдайда кірісті арттыру.
Бізбен қор жинау
саласында материалдар жиналды. 2001
- 2010
жылдары
аралығында жалпыжою әрекетті гербицидтеріне ауыстыру және топырақты ӛндеуден
жартылай немесе толық бас тарту негізінде астық дақылдарын ӛңдеу технологиясын әзірлеу бойынша зерттеулер жүргізілді. Қостанай АШҒЗИ
және басқада ғылыми - зерттеу мекемелерімен Солтүстік Қазақстан жағдайларында буды культиваторлаудың орнына гербицидтерді қолдану, әсіресе құрғақшылық жылдары, топырақтағы ылғал мӛлшерін арттыратыны анықталды. Гербицидті (нӛлдік) буларда арамшӛптер тұқымдары толығырақ кӛктейді, бұл топырақтағы потенциалдық қорды азайтады.
Жинақтаушы (нӛлдік) технологиясы ӛзінің бастамасын барынша биік кесіндісіндегі (27 -30 см) орылған егістіктің орнын қалдыру және сабанды ұсақтаумен астық жинау сәтінен алады. Орылған егістіктің орны және жабын хайуанаттар дүниесі және
микроорганизмдер қызметі қарқындылығын қамтамасыз ететін топырақтағы органикалық заттардың жалғыз түпдерегі болып табылады. Сонымен қоса, орылған егістік аясы және тасталған ӛсімдік қалдықтары топырақты жел және су эрозиясынан қорғайтыны атап ӛткен жӛн.
Биік кесінді маңындағы аңыз, күзгі - қысқы мезгілде қар
тоқтатуға жақсы себепші. Ал ұсақтау арқылы астықты жинау кезінде егістіктің бетінде қалдырылған жабындау қабат, сутежегіш қабілеті бар, сондықтан ылғал сиымдылығын арттырады, физикалық кебуді болдырмайды, сол арқылы топырақтағы ылғал қорын жоғарлатады. Ылғал қоры туралы мәлімет 1 кестеде кӛрсетілген.
1 кесте Әртүрлі егінжайлар ауыспалы егістігі бойынша егу уақытына сақталуы және қысқы –күзгі мезгілдердегі топырақтың метрлік қабатындағы ылғал қорының динамикасы (2006 - 2010ж.ж.).
Егінжайдың ауыспалы егістігі. Топырақты ӛңдеу
Қысқа
кету алдындағ
ы ылғал қоры, мм
Қар
жамылғысыны ң биіктігі , см
Қар тығыздығыг/см 3
құрамындағ ы су
, мм
Ылғалдың жалпы қоры, шығын
есептемегенде , мм Таза,
ықтырма бу
136,5 43,0 0,26
110 246,5
Гербицидті бу(нӛлдік ) 141,3
31,0 0,27
83 224,3
Орылған егістің орнына жол салушы
– топырақ
- қорғауды ӛңдеу
88,8
22,9 0,27
60
148,8
Орылған егістің орнына жол салушы
—
нӛлдік ӛңдеу
( ӛңдеусі
з орылған егістік орны )
27,9
0,27
75
183,8
Солтүстік Қазақстан жағдайларындағы кез келген
«ӛңдеу»
мақсаты ылғалды сақтап қалу, сондықтанда олардың қар
жинауға қалай әсер етенін білу қажет.
Топырақ ӛңдеуді минималдау (астық егінжайындағы ауыспалы егіс), ұсақталған қалдықтарымен биік орылған егістіктің орнын қалдыру қар жамылғысының қорлануына
оң әсер етеді. Нӛлдік технологиясындағы қар құрамындағы су мӛлшері қалған фондардан асып түсті.
Қардың жиналуы толығымен егінжай бетіне байланысты болады. Ықтырма будағы қар кӛп жиналған, тиісінше қардағы ылғал қоры ӛте жоғары болды. Гербицидтты булар қаржинауды
орылған егістік орны және қураған қалдық ӛсімдіктері арқылы жинады, сондықтан басқалардан артта қалды.
Қысқа кету алдындағы ылғал қоры және қысқы жауын - шашындар жиналу ерекшеліктері әртүрлі егінжайлар ауыспалы егістіктерінде және әртүрлі фондарда қар еруден егуге дейінгі уақытта ылғал динамикасына әсер етуі әбден ықтимал.
Қар еру аяқталуы кезінде барлық негізгі егінжайлар мен агрофондар бойынша ылғалдың жалпы қоры ӛте биік болды. Бірақ, егінжайлардағы мұзды ӛңдеуде жалпы ылғал қоры 148,8 мм, ал орылған егістік аясында –
183,8мм құрады. Осылайша, ылғал ең аз топырақ қорғауды ӛңдеу егінжайларында жиналады.
Демек ылғалдағы қор бидайдың ӛнімділігіне әсер етуі керек. 2 кестеде 200 6-2010 жылдарда әр түрлі ӛңдеу технологияларымен
және жер тыңайтқыштары түрлерімен алынған бидай астығының ӛнімділігі кӛрсетілген (Омская 18).
2 Кесте
2006-
2010 ж.ж. ӛңдеу технологиясына байланысты бидай астығының ӛнімділігі
Ауыспалы егістігінің егінжайы
Ӛнімділігі, ц/га. 2006 – 2010жж орташа алғанда
Топырақ ӛңдеудің топырақ қорғау жүйесі
Топырақ ӛңдеудің минималды жүйесі
Топырақ ӛңдеудің нӛлдік жүйесі
Сүржер 1- ші бидай
27,6
28,4 28,9
Сүржер 2- ші бидай 23,4
23,3 24,2
Сүржер 3- ші бидай 21,7
21,0 22,2
Ауыспалы егістік бойынша орташа алғанда
24,2
24,2 25,1
Кестені талдау
сүріжер
кейінгі бірінші дақыл бойынша қорсақтау жаққа қарай ӛнімділігінің ӛсуін кӛрсетеді. Қалған екі дақылдардар бойынша топыраққорғау және минималды ӛңдеу мәліметтерінің біркелкілігі байқалады. Барлық дақылдар бойынша нӛлдік технологиясы және орташа алғанда 4 - танапты бидай сүріжер ауыспалы егістігі бойынша, 2006 - 2010 ж.ж. ӛте жоғары ӛнім алынды және бақылаудан биік болды (топыраққорғау жүйесі).
Астық ӛнімділігінің кӛрсеткіштері толығынша ӛңдеудің экономикалық әсеріне және ӛнімнің ӛзіндік құнына әсер етеді ( 3 кесте ).
3 кесте
2010ж. топырақ ӛңдеу жүйесіне байланысты бидайлы 4 - танапты ауыспалы егістігіне 1га шығыны бойынша бидай астығы ӛнімінің экономикалық әсері.
Топырақ ӛңдеу жүйесі
1 га ауыспалы егістігінде ӛндірілді
1 га ауыспалы егістің тура шығындары Бидай
астығының ӛзіндік
құны,
тг
- Бидай астығының құны 1 тонна бидайға 25000 теңге есебімен алынған (2006-
2010жж.
орташа алғанда) . - Пестицидтермен тыңайтқыштар құны 2010 ж. шілде айындағы базар бағасымен алынған.
Кесте мәліметтері кӛрсетеді, гербицидтік механикалық ӛңдеуді (толық немесе бӛліктеп) айырбастау бидайлы ауыспалы егістігіндегі бидай ӛндірісіне жіберілетін қаражат және еңбек шығындарының тӛмендеуіне әкеп соқты. Дәстүрлі немесе минималды жүйелері түрлерінің шығымы егістіктің гектарына алынған және жалпы ӛнімдеріне жақындайды. Ең ӛнімді кӛрсеткіштерді нӛлдік жүйесі кӛрсетті. Бұл жерде топырақты минималды ӛңдеу артықшылығы айқындалады, « біз неғұрлым топырақты азырақ ӛңдесек, соғұрлым кӛп пайда аламыз». Топырақты нӛлдік жүйемен ӛңдеу 793 тг/га топыраққорғау жүесімен салыстырғанда, ӛндірілген тонна бидай ӛзіндік құнының тӛмендеуіне әкеп соқты.
Сонымен қоса, зерттеу жылдарында нӛлдік технологиясы бойынша ӛңделетін Омская -18 бидай сорты (2006 - 2010жж) жоғары сапа кӛрсеткіштерін кӛрсетті: протеин - 15,6 %; ұлпа -31,2%; 1000 бидай массасы - 31,4г; натура - 760г/л. Яғни, 2 классқа лайықты бидай алынды.
Қорытындылай келе, сақталу технологиясының артықшылығы, ӛнім ӛндірісінің табысын жоғарлатып жәнеде ӛзіндікқұнын тӛмедеуіне жағдай жасап, жоғары сапалы ӛнімнің ӛсуіне, еңбек және ақшалай, материалдық қорларды пайдалану әсерінің жоғарлауында екенін атап ӛткен жӛн.
1.
Қазақстан Республикасы Президенті. Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан халқына жолдауы»
28.01.2011 2. Қарсақбаев , Ж.А., Седов , Г.
Нӛлдік ӛсіру технологиясы ауыл шаруашылығы, жаздық бидай ерекшеліктері. халықаралық конференция «ноу - Tilly және ӛсімдік айналу - ӛндірістін тұрақты қарқыны ауыл шаруашылығы саясатын қолдау сақтау ауыл шаруашылығы негізі» . -
Астана - Шортанды, 2009. - С .354 References: 1.
Қazaқstan Respublikasi Prezidentі. N.Ә.Nazarbaevtiң «Қazaқstan halқina joldaui»
28.01.2011 2. Қarsaқbaev, J.A., Sedov, G.
Nӛldіk ӛsіru tehnologiyasi auil sharuashiliғi_ jazdiқ bidai erekshelіkterі. haliқaraliқ konferenciya «nou - Tilly jәne ӛsіmdіk ainalu - ӛndіrіstіn tұraқti қarқini auil sharuashiliғi sayasatin қoldau saқtau auil sharuashiliғi negіzі». - Astana – Shortandi- 2009. - S.354 Авторлар туралы мәлімет Нұғмано Алмабек Батыржанұлы -- ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, доцент , АШҒЗИ басшысы , - zaretschnoye@mail.ru Ұялы телефоны . 87013199228 Әбдіғали Алмас Зиябекұлы - 2 курс магистранты, мамандығы агроном , ұялы телефоны: 87781005894, Email:Samla.1994@mail.ru Нугманов Алмабек Батыржанович - кандидат сельскохозяйственных наук, доцент , руководитель научно - исследовательского института. zaretschnoye@mail.ru Номер телефон 87013199228 Абдигали.Алмас.Зиябекович. Родился в 1994 году 28 июля. Магистрант 2 курса. Специальности агроном, сотовый телефон ; 87781005894, е -mail : Samla.1994@mail.ru Бида
й , тонн Жалпы
ӛнім, тг
Пайда тг
адам .- сағ. Теңге,б
арлығы
ЖЖМ , % Гербицидт ер ,
%
Nugmanov Almabek Batyrzhanovich - Candidate of Agricultural Sciences, assistant professor, Head of the Research Institute, phone number; 87013199228 zaretschnoye@mail.ru Abdigali Almas. Ziybekovich - магистрант is 2 courses, Specialities are an agriculturist Phone number 87781005894, Email: Samla.1994@mail.ru жүктеу/скачать 295,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|